KAFFÂL, Abdullah b. Ahmed

Otuz yaşlarında fıkıh tahsiline yönelmeden önce kilitçilik yaptığından “Kaffâl” lakabıyla anılmış, Muhammed b. Ali el-Kaffâl’den ayırt edilmesi için kendisine el-Kaffâl es-Sagīr denmiştir. Merv, Herat, Bîkend ve Buhara’da hadis dinledi. Ebû Zeyd Muhammed b. Ahmed el-Fâşânî el-Mervezî’den fıkıh öğrendi. Mervezî ve Halîl b. Ahmed es-Siczî’den hadis rivayet etti. Horasan’da Şâfiî mezhebinin önderliğini yaptı. Talebeleri arasında Abdurrahman b. Muhammed ed-Dâvûdî, Ebû Saîd-i Ebü’l-Hayr, Sincî, Merverrûzî ve Rüknülislâm el-Cüveynî gibi âlimler bulunmaktadır. Zühd ve takvâ sahibi bir âlim olduğu belirtilen Kaffâl’in görüşleri başta Horasan ulemâsının yazdıkları olmak üzere Şâfiî fıkıh kaynaklarında rivayet edilmektedir. Fıkıh kitaplarında Kaffâl mutlak olarak zikredildiğinde genellikle Abdullah b. Ahmed kastedilir. 410 (1019) yılında Gazneli Mahmud’un huzurunda önce Şâfiî mezhebine uygun âdâb ve erkânı gözeterek, ardından Ebû Hanîfe’nin savunduğu bütün ruhsatları cemederek namaz kıldığı, böylece ikisi arasında kıyas yapan sultanı Hanefî mezhebinden döndürerek Şâfiî olmasını sağladığı rivayet edilir. Şeyh Sadr İbn Abdülkuddûs, Kaffâl’in bu görüşleri için Risâle fî reddi ṭaʿni’l-Ḳaffâl el-Mervezî ʿale’l-İmâm Ebî Ḥanîfe adıyla bir eser yazmıştır. Cemâziyelâhir 417’de (Temmuz-Ağustos 1026) Merv’de (Sicistan) doksan yaşlarında vefat eden Kaffâl’in günümüzde Özbekistan sınırları içinde kalan kabri hâlâ ziyaret edilmektedir.

Eserleri. 1. el-Fetâvâ (yazma nüshaları için bk. Sezgin, I, 501). Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Süleymaniye, nr. 675, vr. 1-222^b) ona nisbet edilen Fetâva’l-Ḳaffâl adlı kitabın kapağında eser ve müellif ismi farklı bir hatla yazılmış olup metinde yazar ismine rastlanamamıştır. Müellif, “şeyh” diye zikrettiği hocasına hazır bulunduğu meclislerde sorulan soruları ve cevaplarını tasnife tâbi tutmaksızın yazıya geçirdiği gibi kendi görüş ve fetvalarını da aktarmıştır.

2. Şerḥu Fürûʿi (Muḥammed) İbni’l-Ḥaddâd el-Mıṣrî. İbnü’l-Haddâd el-Kinânî’nin el-Fürûʿ adlı eserinin şerhidir.

3. Şerḥu’t-Telḫîṣ. İbnü’l-Kās’ın Şâfiî fıkhına dair kitabının şerhidir. Kâtib Çelebi son iki eseri yanlışlıkla Muhammed b. Ali el-Kaffâl’e nisbet etmiştir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 479; II, 1257).

BİBLİYOGRAFYA

Ebû Âsım el-Abbâdî, Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾi’ş-Şâfiʿiyye (nşr. G. Vitestam), Leiden 1964, s. 105.

İbnü’s-Salâh, Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾi’ş-Şâfiʿiyye (nşr. Muhyiddin Ali Necîb), Beyrut 1413/1992, I, 496-500, 536.

Nevevî, Tehẕîb, I/2, s. 282.

İbn Hallikân, Vefeyât, III, 46.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVII, 405-407.

Yâfiî, Mirʾâtü’l-cenân, II, 382; III, 24-25, 30-31.

Sübkî, Ṭabaḳāt, V, 53-62.

İsnevî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, II, 298-299.

İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 182-183.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 479; II, 1257.

Brockelmann, GAL Suppl., I, 307.

Sezgin, GAS, I, 500-501.

Abbas el-Kummî, el-Künâ ve’l-elḳāb, Beyrut 1403/1983, III, 78-79.

M. Hasan Heyto, el-İctihâd ve ṭabaḳātü müctehidî eş-Şâfiʿiyye, Beyrut 1409/1988, s. 197-198.