KÂKÎ

Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. İlk nisbesinden Mâverâünnehir bölgesindeki Hucend asıllı olduğu anlaşılmakta, şöhret bulduğu Kâkî nisbesinin de Azerbaycan’daki Kâk Kalesi’yle (Dihhûdâ, XI, 15921) ilgisi bulunduğu sanılmaktadır. Tirmiz’de devrin tanınmış Hanefî fakihlerinden Abdülazîz el-Buhârî’den ve Hüsâmeddin es-Siğnâkī’den fıkıh okudu. Kırım’a, ardından Kahire’ye giderek oraya yerleşti. Câmi-i Mardînî’de imamlık yaptı. Vefatına kadar öğretim ve fetva ile meşgul oldu.

Eserleri. 1. Miʿrâcü’d-dirâye ilâ şerḥi’l-Hidâye. Burhâneddin el-Mergīnânî’nin el-Hidâye adlı meşhur eserinin şerhidir. Müellif, 21 Muharrem 745’te (4 Haziran 1344) tamamladığı kitabında dört mezhep imamının görüşlerini toplayarak sahih ve tercihe değer olanlarını belirtmiş ve istidlâl yollarını göstermiştir. Eserde zaman zaman soru-cevap metodu kullanılmış, yer yer de el-Hidâye’nin metni olan Bidâyetü’l-mübtedî ile İmam Muhammed’in el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr’inin ibareleri karşılaştırılmıştır. Ayrıca el-Hidâye’de bulunmadığı halde kitabın sonuna Kudûrî’nin el-Muḫtaṣar’ı esas alınarak ferâiz konusu da ilâve edilmiş, bu bölüm müstakil olarak bazı yazmalarda yer almıştır (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 1903/2, vr. 310-343). Miʿrâcü’d-dirâye’nin birçok nüshası günümüze ulaşmıştır (meselâ bk. Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, I-VI, nr. 869; Süleymaniye, I-IV, nr. 552; Kadızâde Mehmed, I-IV, nr. 177; Mahmud Paşa, I-VII, nr. 205; Karaçelebizâde Hüsâmeddin, I-V, nr. 140; Esad Efendi, I-III, nr. 986; Fâtih, I-IV, nr. 1974-1978).

2. ʿUyûnü’l-meẕâhibi’(l-erbaʿati’)l-Kâmilî. Dört mezhep imamının görüşlerinin toplandığı eserde hükümlerin delillerine temas edilmemiştir. Kitapta önce Ebû Hanîfe’nin fikirleri kaydedilmiş, ardından diğer görüşlere yer verilmiştir. Kâtib Çelebi, eserin farklı nüshalarında adının ʿUyûnü’l-meẕâhibi’l-Kâmilî ve ʿUyûnü’l-meẕâhibi’l-Muẓafferî olarak kaydedildiğini, ilkinin el-Melikü’l-Kâmil Şa‘bân’a, diğerinin el-Melikü’l-Muzaffer Hâcî’ye ithaf edildiğini ve muhtemelen bunun telif sırasında sultan değişikliğinden kaynaklandığını belirtir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1187). ʿUyûnü’l-meẕâhib’in de çok sayıda nüshası zamanımıza ulaşmıştır (meselâ bk. Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 896, Reşid Efendi, nr. 236, Damad İbrâhim Paşa, nr. 698, Mahmud Paşa, nr. 221, 240; TSMK, III. Ahmed, nr. 742).

3. Câmiʿu’l-esrâr fî şerḥi’l-Menâr. Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin usûl-i fıkha dair Menârü’l-envâr adlı eserinin şerhi olup müellif, hocası Abdülazîz el-Buhârî ile Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin eserlerinden büyük ölçüde faydalandığını kaydeder (Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 337, Esad Efendi, nr. 501, Serez, nr. 541, 542, Lala İsmâil, nr. 71, 753; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 615, 616; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 986, 987, 988).

4. Şerḥu Uṣûli’l-Bezdevî (Bünyânü’l-vüṣûl fî şerḥi’l-uṣûl li’l-Bezdevî; Murad Molla Ktp., Murad Molla, nr. 669).

BİBLİYOGRAFYA

Kureşî, el-Cevâhirü’l-muḍıyye, II, 428; IV, 294-295.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1187, 1824, 2033.

Leknevî, el-Fevâʾidü’l-behiyye, s. 186.

Bahâ Ahmed el-Meyhî – Muhammed el-Biblâvî, Fihrisü’l-kütübi’l-ʿArabiyyeti’l-maḥfûẓa bi’l-Kütübḫâneti’l-Ḫidîviyye, Kahire 1306, III, 82-83.

Brockelmann, GAL, II, 253; Suppl., II, 268.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 155.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VII, 265.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XI, 182.

Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 78.

Dihhudâ, Luġatnâme (Muîn), XI, 15921, 15926.