KALEŞİ, Hasan

Arnavut asıllı olup 7 Mart 1922’de bugün Makedonya Cumhuriyeti sınırları içinde kalan Kırçova’ya (Kiëevo) bağlı Sırbiça köyünde doğdu. Babasından Arapça ve dinî ilimlerle ilgili dersler aldı. Üsküp’teki Kral Aleksandar Medresesi’nde altı yıl okuduktan sonra iki yıl Priştine Lisesi’ne devam etti. Yüksek öğrenimini Belgrad Üniversitesi Filoloji Fakültesi Doğu Dilleri Bölümü’nde yaptı (1946-1951). Fakültede iken Fehim Bayraktareviç’in ilgisini çeken Kaleşi onun yönlendirmesiyle Arap filolojisi dalında çalışmalara başladı ve bu hocasına asistan olarak tayin edildi (1952). Yüksek lisans ve doktora tezlerini Yugoslavya’daki Arapça vakıf belgeleri üzerine hazırladı. 1965 yılında ihtisas amacıyla gittiği Hamburg’da Annemarie von Gabain ile birlikte Türkoloji kürsüsünde çalıştı. Almanya’dan döndükten sonra Priştine Albanoloji Enstitüsü’nde üç yıl uzman olarak bulundu (1967-1970) ve ardından Priştine Üniversitesi Felsefe Fakültesi Tarih Bölümü’nde hoca olarak göreve başladı. Aynı fakülte bünyesinde Doğu Dilleri Bölümü’nü kurdu (1973). Bu bölümde çalışmalarını sürdürürken 19 Temmuz 1976’da vefat etti.

Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye (Kahire), Dünya Uralo-Altaistik Enstitüsü gibi ilmî kuruluşlara üye seçilen Kaleşi’nin Türkoloji ve tarih alanında yaptığı çalışmaları Almanca, Arapça, Arnavutça, Boşnakça, Fransızca, İtalyanca, Makedonca, Sırpça-Hırvatça ve Türkçe olarak yayımlamıştır. Bunların en önemlileri, Türkler’in dört yüzyıl boyunca Balkanlar’da meydana getirdiği İslâm kültür ve medeniyetine ait araştırmalardır. Kaleşi, Osmanlı devrinde bir kültür merkezi olarak Prizren konulu incelemesinde (Albanološka Istraživanja, 1 [Priştina 1962], s. 91-118) Türkler’in bu küçük Balkan kasabasına getirmiş olduğu maddî ve mânevî kültürü ele almış, bu kültürün yayılışı ve etkilerini ortaya koymuştur.

Eserleri. Kaleşi’nin Arap ve Türk edebiyatından hikâye ve şiir tercümeleri, Türk kültürü ve İslâm medeniyeti, Türk dili, Türk edebiyatı, Türk tarihi, İslâm hukuku ve Arap edebiyatı gibi değişik alanlarda, özellikle Türkçe’nin Arnavutça’ya etkisi, Taşlıcalı Yahyâ Bey, Prizrenli Sûzî Çelebi, Yugoslavya’daki Türk kütüphaneleri ve yazmaları konularında yayımlanmış çoğu makale hacminde 300’den fazla çalışması mevcut olup başlıcaları şunlardır:

A) Kitapları. 1. Iz Kur’ana asnog-Svetu Celom Opomene (Kutsal Kur’an’dan-Bütün Dünyaya Öğütler [Beograd 1967]). Kur’ân-ı Kerîm’in mahiyeti, tarihi, Batı dillerindeki tercümeleriyle ilgili geniş bir girişten sonra çeşitli konulara dair âyetlerin Sırpça-Hırvatça tercümesini ihtiva etmektedir.

2. Najstariji Vakufski Dokumenti u Jugoslaviji na Arapskom Jeziku (Priştina 1972). Yugoslavya’daki Arapça vakıf belgeleri üzerine yaptığı doktora tezidir.

3. Srpsko-Hrvatsko Arapski Rjesnik (Sarajevo 1988). Kâmil Buhi ile birlikte hazırladığı bu çalışma Yugoslavya’da Sırpça-Hırvatça-Arapça yazılan ilk sözlük sayılmaktadır.

4. Kontriibuti Shqiptarëve në Dituritë İslame (İslâmî İlimlere Arnavutlar’ın Katkıları [Prizren 1991]).

5. Antologija Arapske Knjiæevnosti, I Proza (Arap Edebiyatı Antolojisi, I, Şiir). Fakülte ders kitabı olarak hazırlanan ve sonunda Arapça-Sırpça / Hırvatça-Arnavutça anlaşılması güç terimler sözlüğü bulunan eser henüz yayımlanmamıştır.

B) Makaleleri. “Yugoslavya’da İlk Türk Kütüphaneleri” (Millî Kültür, sy. 38 [Aralık 1965], s. 168-171); “Müşterek Türk-Arnavut Savaşları Üzerine Söylenen Arnavut Türküleri” (I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, II [Ankara 1976], s. 145-152); “Sarı Saltuk Arnavut Söylentilerinde” (Sesler, sy. 13 [Üsküp 1967], s. 43-60); “Arnavut Dilinde Kullanılan Osmanlıca-Türkçe Ekler” (Türk Dili Bilimsel Kurultayına Sunulan Bildiriler, Ankara 1975, s. 141-149); “Şemsettin Sami Fraşeri’nin Siyasi Görüşleri” (VII. Türk Tarih Kongresi, Kongre’ye Sunulan Bildiriler, II, [Ankara 1973], s. 644-654); “Şemsettin Sami’nin Siyasi Görüşleri ve ‘Megalo İdea’ Hakkındaki Düşünceleri” (Belgelerle Türk Tarihi, sy. 40 [1971], s. 16-19) (makalelerinin bir listesi Bisera Nurudinoviç ve İrfan Morina’nın çalışmalarında yer almaktadır, bk. bibl.).

BİBLİYOGRAFYA

Bisera Nurudinoviç, Bibliografija Jugoslovenske Orijentalistike 1945-1960, Sarajevo 1968, s. 35, 48-49, 84-85, 110, 114-115, 125-129, 154-156, 174, 198-199, 222.

a.mlf., Bibliografija Jugoslovenske Orijentalistike 1961-1965, Sarajevo 1981, s. 20, 33, 57, 60, 85-87, 93, 100, 156-157.

Hamit Umeri, Prof. Dr. Hasan Kaleşi-Hayatı, Çalışmaları ve “Yugoslavya’da En Eski Vakfiye” Adlı Makalesinin Türkçe Çevirisi (lisans tezi, 1981), AÜ İlâhiyat Fakültesi.

P. Bartl, “Hasan Kaleshi (1922-1976)”, SOF, sy. 35 (1976), s. 252-253.

Feti Mehdiu, “Prof.Dr. Hasan Kaleši, 7. III. 1922-19. VII. 1976”, POF, XXV (1976), s. 8-9.

A. Popović, “Hasan Kaleši (1922-1976)”, Turcica, X, Paris 1978, s. 7-8.

Riza Sadiku, “Hasan Kaleshi (1922-1976)”, Münchner Zeitschrift für Balkankunde, I (1978), s. 1-13.

İrfan Morina, “Ölümünün 10. Yıldönümünde Prof. Dr. Hasan Kaleşi”, Çevren, sy. 53, Priştine 1986, s. 31-51 (Bu incelemede Hasan Kaleşi’nin makalelerinin tam listesi yer almaktadır).

Mustafa İsen – M. Teodosiyeviç, “Kaleşi, Hasan”, TDEA, V, 124.