KALKINMA İÇİN BÖLGESEL İŞBİRLİĞİ TEŞKİLÂTI

Türkiye’de Bölgesel İşbirliği Teşkilâtı veya Bölgesel Kalkınma Teşkilâtı adlarıyla da tanınan kuruluşun resmî adı Regional Cooperation for Development’dir (RCD). 21 Temmuz 1964’te Türkiye, İran ve Pakistan devlet başkanlarının ortak demeçleriyle İstanbul’da hayata geçirilen ve sekreteryası Tahran’da bulunan teşkilâtın başlıca amaçları şu şekilde tesbit edilmiştir: 1. Malların üye ülkeler arasında serbest dolaşımını ve iş dünyaları arasında daha yakın ilişki kurulmasını sağlamak; 2. Ortak teşebbüsler için çaba harcamak; 3. Taşıma ve haberleşme sektörlerinde iş birliği yapmak; 4. Eğitim ve öğretim imkânlarını seferber etmek, ortak kültürel mirasa sahip çıkarak bu alandaki faaliyetleri birlikte yürütüp yaygınlaştırmak; 5. Ekonomilerin birbirini tamamlayıcı özelliğinden âzami derecede faydalanarak hızlı kalkınmaya yardımcı olmak.

Kuruluşundan itibaren ortak ticaret ve sanayi odası, gemicilik ve sigorta hizmetleri alanlarında önemli adımlar atılmış, fakat üye üç devlet arasındaki bu iş birliği bir ortak pazar, gümrük birliği veya serbest bölge oluşturamamıştır. Bununla beraber atılan adımlar sürekli gelişme göstermiş ve bazı ortak amaçlı girişimlerde bulunulmuştur; bunların bir kısmı ortaklaşa, bir kısmı da ihtiyacı olan ülke tarafından tek başına gerçekleştirilmiştir. İlk olarak planlanmış kırk üç proje arasında yer alan banknot-kıymetli kâğıt basımı ve bilyeli yatak-rulman yapımı üzerine Pakistan’da ve alüminyum sanayii üzerine İran’da kurulan üç şirket eşit oranda ortak katılımlıdır. Ortak katılıma konu olmayan gliserin, boya-mürekkep ve amortisör projeleri Pakistan’da; tungsten, karpid, boraks-borik asit, santrifuj ve kimya sanayii için özel filtre, elektrik izolatörü ve sert plastik projeleri Türkiye’de ve karbon kâğıdı projesi İran’da faaliyete geçmiştir.

Teşkilât, üye ülkeler arasında bölgesel tercihli ticaret sistemi kurmak ve ekonomilerini birbirine bağlamak amacıyla bir ulaştırma sistemi oluşturulması için de faaliyette bulunmuş ve bu bağlamda 5180 km. uzunluğunda bir karayolu bağlantısı sağlamıştır. Demiryolunda ise üç ülkeyi kapsayacak bir proje gerçekleştirilememiş, sadece 1971’de İran ve Türkiye arasında bağlantı kurulabilmiştir. Diğer taraftan bütün gayretlere rağmen üye ülkeler arasında ticaret fazla gelişmemiş, ancak bu ülkelerin toplam ticaretlerinin % 2’si kadar olabilmiştir. Bu dönemde İran’la Pakistan arasındaki ticarî ilişkiler daha iyi durumda iken İran’ın Türkiye’ye ihracatının büyük kısmı petrolden ibaret kalmıştır.

Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği Teşkilâtı 1979 yılına kadar faaliyetlerini sürdürmüş, serbest ticaret sahasına dönüşümün yaklaştığı bir dönemde İran’da gerçekleştirilen devrimden sonra işlerliğini kaybetmiştir. Üye ülkeler arasında 1984 yılı içinde karşılıklı iyi niyetli girişimlerle sekreterya yeniden faaliyete geçirilmiş ve 1985’te imzalanan bir protokolle teşkilât Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı adı altında tekrar kurulmuş, 1992’de Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Azerbaycan, Özbekistan, Tacikistan ve Afganistan’ın katılımıyla genişletilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA

Ayvaz Gökdere, Az Gelişmiş Ülkeler Arası İktisadi Birleşmeler, Ankara 1969, s. 223.

RCD Economic Rapor, Tahran 1974, s. 10.

“RCD Activities in 1974-75”, RCD News, Tahran 1976.

M. Dijaved, Economic Integration in the Middle East, [baskı yeri yok] 1977, s. 16.

Areas of Economic Cooperation Among Islamic Countries (SESRTCIC), Ankara 1980, s. 96.

Direction of Trade Statistics Yearbook 1982, Washington 1982, tür.yer.

Emin Ertürk, Orta-Doğu Türkiye Ekonomik Entegrasyonu ve Petrokimya Sektörü (doktora tezi, 1984), UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 133-135.

Oğuz Öner, Türkiye’yi Uluslararası Ekonomik Kuruluşlara Üye Yapan Antlaşmalar, Ankara, ts., s. 350-360.