KAYS b. EBÛ HÂZİM

Muhtemelen hicretten beş yıl önce doğdu. Kûfe’de yaşayan Becîle-Ahmes kabilesinin Enmâroğulları koluna mensup olduğu için Becelî ve Ahmesî nisbeleriyle anılır. Sahâbî olan babası daha çok Ebû Hâzim künyesiyle tanınmıştır. Kays, Hz. Peygamber zamanında müslüman oldu ve on beş yaşına gelince Resûl-i Ekrem’e biat etmek üzere Medine’ye gitti, ancak onun vefat ettiğini öğrenince Halife Ebû Bekir’e biat etti. Yedi veya sekiz yaşlarında iken Mescid-i Nebevî’de hutbe okumakta olan Hz. Peygamber’i babasıyla birlikte dinlediği kendisinden rivayet edilmekteyse de hutbe dinleyen kişinin Kays b. Âiz el-Kûfî el-Ahmesî olabileceği belirtilmiştir (İbn Hacer, el-İṣâbe, III, 267). Muhadramûndan ve yaşça büyük tâbiîlerden sayılan Kays aşere-i mübeşşere ile babasından ve Hz. Âişe, Huzeyfe b. Yemân, Abdullah b. Mes‘ûd, Muâz b. Cebel, Ebû Mûsâ el-Eş‘arî, Muâviye b. Ebû Süfyân, Ebû Hüreyre gibi sahâbîlerden hadis rivayet etmiş, kendisinden de Ebû İshak es-Sebîî, A‘meş, Beyân b. Bişr, Hakem b. Uteybe ve diğerleri rivayette bulunmuştur. Ebû Dâvûd es-Sicistânî hadis otoritelerince “sika, hüccet, sebt, mutkın” gibi terimlerle anılan Kays’ı isnad bakımından tâbiîlerin en sağlamı olarak nitelendirmiştir. Yahyâ b. Saîd el-Kattân münker rivayetleri bulunduğunu ileri sürerek onu tenkit etmişse de Zehebî bu tesbite katılmakla birlikte bunun rivayetlerini delil olarak kullanmaya engel teşkil etmediği görüşündedir (Mîzânü’l-iʿtidâl, III, 392-393). Kays’ın rivayetleri arasında mürsel hadislerin bulunması da onun güvenilirliğine gölge düşürmemektedir (İbn Ebû Hâtim, el-Merâsîl, s. 139). 100 yılı aşkın hayatının sonlarında Kays’ın hâfızası bozulmuş, ancak rivayetleri daha önce tesbit edildiği için bu husus bir güvensizlik konusu olmamıştır. Hz. Ömer’in vefatının ardından sahâbe arasında gelişen siyasî olaylarda ılımlı bir yol takip eden Kays, Hz. Osman tarafında yer aldı ve Cemel Vak‘ası’na katılmadı. Ancak Hâricîler’e karşı yapılan Nehrevan Savaşı’nda Hz. Ali’nin yanında savaştı. Hîre’nin fethinden sonra Kādisiye Savaşı’na da katılan Kays 97 (716) veya 98’de (717) vefat etti. Bu tarih 78 (697), 84 (703), 87 (706) ve 94 (713) olarak da zikredilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, VI, 67.

Yahyâ b. Maîn, et-Târîḫ, II, 489-490.

İbn Hibbân, Târîḫu’ṣ-ṣaḥâbe (nşr. Bûrân ed-Dannâvî), Beyrut 1408/1988, s. 213.

Hatîb, Târîḫu Baġdâd, XII, 452-455.

İbn Abdülber, el-İstîʿâb, III, 247-248.

İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, VII, 102.

a.mlf., el-Merâsîl (nşr. Ahmed İsâm el-Kâtib), Beyrut 1403/1983, s. 139.

Rabaî, Târîḫu mevlidi’l-ʿulemâʾ ve vefeyâtihim (nşr. Abdullah b. Ahmed b. Süleyman el-Hamed), Riyad 1410, I, 210, 234.

Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), I, 31, 91, 284.

İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe, IV, 417.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, IV, 198-202.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, I, 61.

a.mlf., Mîzânü’l-iʿtidâl, III, 392-393.

a.mlf., Târîḫu’l-İslâm: sene 81-100, s. 457-460.

İbn Hacer, el-İṣâbe, III, 267, 272-273.

a.mlf., Tehẕîbü’t-Tehẕîb, VIII, 386-389.

Alâeddin Ali Rızâ, Nihâyetü’l-iġtibâṭ bimen rumiye mine’r-ruvât bi’l-iḫtilâṭ, Beyrut 1408/1988, s. 291-294.

Abdüssettâr eş-Şeyh, Aʿlâmü’l-ḥuffâẓ ve’l-muḥaddis̱în, Dımaşk-Beyrut 1417/1997, IV, 368-387.