Kâzım Uzun. Memlûk Devleti himayesinde ve İslâm dünyasında Abbâsî Hilafeti: Saltanat-hilafet ilişkisi. Doktora tezi (2020)

Kâzım Uzun. Memlûk Devleti himayesinde ve İslâm dünyasında Abbâsî Hilafeti: Saltanat-hilafet ilişkisi. Doktora tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020, VIII+343 s.

Özet

Moğollar 1258 yılında Bağdat’ı işgal etmek ve Abbâsî halifesini öldürmek suretiyle Abbâsî hilafetine son vermişlerdir. Memlûk Sultanı Baybars 1261 yılında Abbâsî soyundan bir kişiyi Kahire’de halife ilan ederek Abbâsî hilafetini yeniden canlandırmış ve Memlûkler siyasî varlıkları boyunca kurumu himaye etmişlerdir. Böylece Memlûk Devleti’nin kontrolüne giren hilafet 1517 yılına kadar bu durumunu sürdürmüştür. Hilafetin Memlûk himayesindeki varlığı gerek Memlûk gerekse Abbâsîler tarihi açısından yeni bir döneme işaret eder. Bu dönemde halifeler fiilî etki anlamında herhangi bir güce sahip olmamakla birlikte, hilafet kurumu tarihi referansları ve temsil ettiği değerler açısından hâlâ önemli ve belirli derecede etkilidir. Memlûkler kurumun bu durumuna istinaden onu himaye etmiş ve yine gerek iç gerekse bazı dış politikalarını bu bağlamda geliştirmişlerdir. Kahire’deki Abbâsî halifeleri, Memlûklerin denetiminde olmak kaydıyla, diğer bazı Müslüman devletlerle ilişkiler kurmuş, dolayısıyla da hilafet İslâm dünyasındaki etki ve önemini belirli ölçüde korumuştur. Tez çalışmamızın odak noktası hilafet kurumunun Memlûk himayesinde geçirdiği süreçtir. Ancak bu sürecin daha iyi anlaşılabilmesi için hilafetin Memlûkler zamanına kadar geçirdiği değişim ve dönüşümler de incelenmiştir. Keza halifelerin Memlûkler himayesindeki ahvali, hilafetin Memlûk politikalarına etkileri, Memlûklerin hilafet kurumu üzerindeki tesirleri, hilafetin diğer Müslüman devletler açısından durumu çalışmamızın temel meseleleri arasındadır. Ayrıca hilafetin mezkûr dönemdeki durumu toplumsal ve dinî açılardan da incelenmiştir. Son olarak odak noktası Memlûkler dönemi olmakla birlikte, ortaçağ boyunca saltanat hilafet ilişkilerinin ortaya konulması çalışmamızın ayırt edici hususlarındandır.

Abstract

The Mongols ended the Abbasid Caliphate in 1258 by invading Baghdad and killing the Abbasid caliph. The Mamluk Sultan Baybars declared a person of Abbasid descent as caliph in Cairo in 1261, reviving the Abbasid caliphate and the Mamluks protected the institution throughout their political existence. Thus, the caliphate, which came under the control of the Mamluk State, continued this status until 1517. The existence of the Caliphate under the patronage of the Mamluks indicates a new era in terms of both Mamluk and Abbasid history. In this period, although the caliphs did not have any power in terms of actual influence, the institution of the caliphate was still important and to a certain extent effective in terms of its historical references and the values it represented. Based on this state of the institution, the Mamluks protected it and developed their domestic and some foreign policies in this context. The Abbasid caliphs in Cairo established relations with some other Muslim states, on condition that they were under the control of the Mamluks, so the caliphate preserved its influence and importance in the Islamic world to a certain extent. The focal point of our thesis is the process during which the caliphate was under the Mamluk control. However, in order to better understand this process, the changes and transformations of the caliphate until the time of the Mamluks were also examined. Likewise, the situation of the caliphs under the patronage of the Mamluks, the effects of the caliphate on the Mamluk policies, the influences of the Mamluks on the institution of the caliphate, the status of the caliphate in terms of other Muslim states are among the main issues of our study. In addition, the situation of the caliphate in the aforementioned period was also examined in terms of social and religious aspects. Finally, although the focus is on the Mamluk period, it is one of the distinguishing points of our study to reveal the relations between the sultanate and caliphate throughout the Middle Ages.