KONEVÎ, Alâeddin

668’de (1270) Konya’da doğdu. İlk öğrenimini burada gördükten sonra 693 (1294) yılının başlarında Dımaşk’a giderek öğrenimine devam etti. Kısa sürede tanındığı Dımaşk’ta Emeviyye Camii ve İkbâliye Medresesi’nde ders verdi. 700 (1300) yılında Kahire’ye gitti. Burada Takıyyüddin İbn Dakīkül‘îd’den ders aldı. Ebü’l-Fazl İbn Asâkir, Ebû Hafs İbnü’l-Kavvâs, Ebü’l-Abbas el-Eberkûhî, İbnü’z-Zemlekânî, İbnü’s-Savvâf, İbn Kayyim el-Cevziyye, Abdülmü’min b. Halef ed-Dimyâtî’den hadis dinledi. 710’da (1310) Kahire’deki Saîdü’s-suadâ Hankahı meşihatına getirildi. Şerîfiyye Medresesi ve Tolunoğlu Camii’nde ders okuttu. el-Melikü’n-Nâsır Muhammed b. Kalavun’un saygı gösterdiği Konevî 727’de (1327) Dımaşk’a başkadı (kādılkudât) olarak tayin edildi. Ayrıca meşîhatü’ş-şüyûh makamına getirildi. Bir müddet sonra başkadılıktan ayrılmak istediyse de kabul edilmedi. 14 Zilkade 729’da (9 Eylül 1329) vefat etti ve Cebelikāsiyûn’daki kabristana defnedildi.

Alâeddin Konevî’nin tefsir, fıkıh, usul, kelâm, tasavvuf, Arap dili ve edebiyatında geniş bilgi sahibi olduğu, tasavvuf erkân ve âdâbı konusunda otorite sayıldığı kaydedilir. Bu dönemde görüşleri tartışmalara yol açan İbn Teymiyye’ye saygı gösterip gerektiğinde onu savunmakla birlikte bazı görüşlerini eleştirmiş ve hapisten çıkabilmesi için hapsedilmesine yol açan fetvasından vazgeçmesi gerektiğini belirtmiştir. İbn Teymiyye’nin ölümüne kadar hapiste kalmasına bu tavrın yol açtığı da söylenir (İbn Hacer, III, 26; Şevkânî, I, 440). Konevî’den ders alanlar arasında ondan övgüyle söz eden Cemâleddin el-İsnevî, Bahâeddin İbn Akīl, İbn Balabân, İbn Merzûk el-Hatîb, Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr ve Zehebî gibi tanınmış âlimler bulunmaktadır.

Eserleri. 1. Ḥüsnü’t-taṣarruf fî şerḥi’t-Taʿarruf. Kaynaklarda et-Taṣarruf fi’t-taṣavvuf, Şerḥu’t-Taʿarruf, Ḥüsnü’t-taṣarruf fî ʿilmi’t-taṣavvuf gibi adlarla da anılan eser, Kelâbâzî’nin et-Taʿarruf li-meẕhebi ehli’t-taṣavvuf adlı kitabının şerhidir (Süleymaniye Ktp., Çelebi Abdullah Efendi, nr. 176; Cârullah Efendi, nr. 1028; Nâfiz Paşa, nr. 415; Hamidiye, nr. 644; Fâtih, nr. 2660; Şehid Ali Paşa, nr. 1232; ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., I, 360).

2. Şerḥu’l-Ḥâvî fi’l-fetâvî. Abdülgaffâr b. Abdülkerîm el-Kazvînî’nin Şâfiî fıkhına dair eserinin şerhi olup Alâeddin et-Tâvûsî’nin şerhindeki ta‘lîkāta ilâve yapmak ve Ziyâeddin et-Tûsî’nin şerhi el-Miṣbâḥ’ın bir kısmını çıkarmak suretiyle mezhebin büyük imamları Râfiî ve Nevevî’nin tashihleri esas alınarak hazırlanmıştır (Süleymaniye Ktp., Turhan Vâlide Sultan, nr. 113; Fâtih, nr. 2322, 2323, 2324; ayrıca bk. Fihristü’l-Kütübḫâneti’l-Ḫidîviyye, III, 236-237).

3. el-İbtihâc Muḫtaṣarü’l-Minhâc. Ebû Abdullah el-Halîmî’nin el-Minhâc fî şuʿabi’l-îmân adlı eserinin ihtisarıdır (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1559).

Bunlardan başka Konevî’nin usule dair eş-Şâfî adlı bir kitap el-İʿlâm fî ḥayâti’l-enbiyâʾ ʿaleyhimü’ṣ-ṣalâtü ve’s-selâm adıyla peygamberlerin kabir hayatına dair bir eser yazdığı, Fahreddin er-Râzî’nin el-Meʿâlim adlı kitabını ihtisar ettiği belirtilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Zehebî, el-Muʿcemü’l-muḫtaṣ (nşr. M. Habîb el-Hîle), Tâif 1408/1988, s. 162.

Yâfiî, Mirʾâtü’l-cenân, IV, 280.

Sübkî, Ṭabaḳāt (Tanâhî), X, 132-136.

İsnevî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, II, 334-336.

İbn Kesîr, el-Bidâye, XIV, 147.

İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, II, 271-273.

İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, III, 24-28.

İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, IX, 279.

Süyûtî, Buġyetü’l-vuʿât, II, 149-150.

Nuaymî, ed-Dâris fî târîḫi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I, 161-162.

Dâvûdî, Ṭabaḳātü’l-müfessirîn, I, 398-400.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 411, 420, 625; II, 1871-1872.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VI, 90-91.

Şevkânî, el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ, I, 439-441.

Fihristü’l-Kütübḫâneti’l-Ḫidîviyye, III, 236-237.

Brockelmann, GAL, II, 105; Suppl., I, 360; II, 101.

A. Shiloah, The Theory of Music in Arabic Writings, München 1979, s. 179-180.

Ferhat Koca, “İbn Teymiyye, Takıyyüddin”, DİA, XX, 393.