KONEVÎ, Şemseddin

715 (1315) veya 716 yılında doğdu. Memleketi Konya’da öğrenim gördükten sonra genç yaşta ailesiyle birlikte Dımaşk’a yerleşti. Tâceddin İsmâil b. Halîl et-Tebrîzî’den ve diğer bazı hocalardan ders aldı. İki defa Kahire’ye gitti, burada ve Kudüs’te bir müddet kaldı. Daha sonra tekrar Dımaşk’a döndü. 5 Cemâziyelâhir 788’de (4 Temmuz 1386) Dımaşk’ta vefat etti. Bazı kaynaklarda cemâziyelevvel ayında öldüğü belirtilir.

Usul ve fürûda geniş bilgi sahibi olan Konevî’nin, döneminde Hanefî ulemâsının önde gelen şahsiyetleri arasında yer aldığı, çeşitli ilimlerde ve özellikle meânî ve beyanda önemli bir yeri olduğu belirtilir. Hayatının sonlarına doğru hadisle daha çok ilgilendiği kaydedilen Konevî, fıkhî meselelerde hadislere dayanarak dört mezhebin görüşlerine muhalif tercihlerde bulunmuştur.

Şemseddin Konevî’nin zâhid bir kişi olduğu, münzevi bir hayat yaşadığı, kendisinin ve çocuklarının resmî görev almadığı, yakınlarına da bu yönde telkinde bulunduğu, emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker hususunda çok hassas olduğu kaydedilir. Devlet yöneticilerinin hediyelerini kabul etmemiş, sultanın, kadıların ve diğer devlet adamlarının saygısını kazanmış ve tavsiyeleri dikkate alınmıştır. Geçimini at yetiştiriciliği, savaş aletleri yapımı ve bostancılıkla sağlamıştır. At ticareti amacıyla Sayda ve Beyrut’a gidip geldiği, bir defasında Beyrut’ta savaşa katılarak sahilde bir burç inşa ettiği belirtilir.

Eserleri. 1. Dürerü’l-biḥâr fi’l-meẕâhibi’l-erbaʿati’l-aḫyâr. İbnü’s-Sââtî’nin Mecmaʿu’l-baḥreyn adlı eserinde yer alan Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf, Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî, Züfer b. Hüzeyl, İmam Şâfiî ve Mâlik’in görüşlerine Ahmed b. Hanbel’in görüşleri de ilâve edilmek suretiyle kaleme alınan bir eserdir. Konular klasik fıkıh kitaplarındaki tasnife uyularak düzenlenmiş, mezhep imamlarının ittifak ve ihtilâf ettikleri meselelere ayrı ayrı işaret edilmiştir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 915, Reşid Efendi, nr. 196, Kılıç Ali Paşa, nr. 450, Cârullah Efendi, nr. 640, Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 330, Ayasofya, nr. 2244, Fâtih, nr. 1628; Nuruosmaniye Ktp., nr. 1523; TSMK, III. Ahmed, nr. 1035; Amasya Beyazıt Ktp., nr. 1461; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2598 [el-Fıkhu’l-Hanefî, nr. 153]; ayrıca bk. Brockelmann, GAL, II, 97). Esere İbn Vehbân, İbn Kutluboğa, Zeynüddin el-Aynî, Şemseddin Muhammed b. Muhammed el-Buhârî (Ġurerü’l-eẕkâr, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 823, İzmir, nr. 777, Molla Çelebi, nr. 86, Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 341; Nuruosmaniye Ktp., nr. 1582-1583), Şehâbeddin Ahmed b. Muhammed b. Hıdır (el-Ġavs̱ li-iḳtibâsi nefâʾisi’l-esrâri’l-mûdeʿa fî Düreri’l-biḥâr, Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 1703, Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 343, Mesih Paşa, nr. 4; Adana İl Halk Ktp., nr. 247) ve Gānim el-Bağdâdî (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 972) şerh yazmış, ayrıca kitabı Ebü’l-Mehâsin Hüsâmeddin er-Ruhâvî el-Biḥârü’z-zâḫire adıyla (İÜ Ktp., AY, nr. 3222; Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1621, Fâtih, nr. 1494-1499, Lâleli, nr. 823-824, Mahmud Paşa, nr. 171-173, 232) manzum hale getirmiştir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 746; Brockelmann, GAL Suppl., II, 90).

2. Şerḥu Mecmaʿi’l-baḥreyn. Kaynaklarda Şemseddin Konevî’nin Mecmaʿu’l-baḥreyn’i önce on cilt halinde şerhettiği, daha sonra da altı cilt halinde telhis ettiği kaydedilir.

3. Şerḥu Telḫîṣi’l-Miftâḥ. Sekkâkî’nin Miftâḥu’l-ʿulûm’unun belâgata dair olan üçüncü bölümü üzerine Kazvînî tarafından Telḫîṣü’l-Miftâḥ adıyla yazılan muhtasarın şerhidir.

4. Muḫtaṣarü’l-Mufaṣṣal. Zemahşerî’nin nahve dair eserinin ihtisarıdır.

5. Muḫtaṣaru Şerḥi Müslim. Nevevî’nin el-Minhâc adlı Ṣaḥîḥ-i Müslim şerhinin ihtisarıdır.

6. Şerḥu ʿUmdeti’n-Nesefî. Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin ʿUmdetü’l-ʿaḳāʾid adlı eserinin şerhidir.

7. Risâle fî ḥaḳīḳati’t-tevḥîd. Kitap ve Sünnet’e uygun olarak tevhidin hakikatini anlatan bir çalışmadır (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 4345/16).

8. Risâle fî cevâzi icâreti’l-iḳṭâʿ. Orduya iktâ edilen arazi ve akarın kiraya verilip verilemeyeceği meselesine dair bir risâledir (Süleymaniye Ktp., Damad İbrâhim Paşa, nr. 680; Lâleli, nr. 951; nr. 1268).

9. Şerḥu’ş-Şecereti’n-Nuʿmâniyye fi’d-Devleti’l-ʿOs̱mâniyye. Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye nisbet edilen eserin şerhidir (Köprülü Ktp., Hacı Ahmed Paşa, nr. 132).

Kaynaklarda Şemseddin Konevî’ye daha başka eserler de nisbet edilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, IV, 292-295.

a.mlf., İnbâʾü’l-ġumr, II, 244-246.

İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, XI, 309-310.

İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim, s. 68.

Süyûtî, Buġyetü’l-vuʿât, I, 287-288.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 477, 557, 746; II, 1168, 1600, 1776.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VI, 305-306.

Leknevî, el-Fevâʾidü’l-behiyye, s. 202-203.

Osmanlı Müellifleri, I, 331-332.

Brockelmann, GAL, II, 97; Suppl., II, 90.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VIII, 28.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 172.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XII, 122-123.

Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 86.