KONSTANTİN, Afrikalı (CONSTANTINUS AFRICANUS)

1010 veya 1015 yılında Tunus’ta doğdu. Hayatı hakkındaki en eski, fakat pek güvenilir olmayan kaynak Petrus Diocanus’un (ö. 1140) vekāyi‘nâmesidir. Bu esere göre aslen Tunuslu bir müslüman olan Konstantin Mısır, Bağdat, Hindistan ve Habeşistan’a seyahatlerde bulunmuş, İbrânî, Süryânî, Keldânî, Grek, Habeş ve Hint dillerini öğrenmiştir. Tekrar doğum yerine döndüğünde kıskançlık ve düşmanlıklara mâruz kalmış, bu tavırların ölüm tehdidine dönüşmesinden korkarak otuz dokuz-kırk yaşlarında iken Sicilya’ya gitmiştir. Konstantin’in hayatına dair bilgileri efsanevî unsurlar katarak abartılı bir biçimde aktaran Diocanus’a mukabil onun ülkesini ticarî maksatlarla terkettiğini ileri sürenler de vardır. Sicilya’da yönetici hânedanın aynı zamanda tabip olan bir üyesiyle yakınlık kuran Konstantin, Latince’deki tıp eserlerinin yetersizlik ve seviyesizliğini farkettiğinden bu eksikliği telâfî etmek ümidiyle yeniden ülkesine dönerek üç yıl tıp okumuş ve götürebildiği İslâm tıp eserlerini yanına alarak tekrar Sicilya’ya doğru yola çıkmıştır; ancak bindiği gemi Lucania sahillerinde fırtınaya yakalanmış ve kitapların çoğu denize gitmiştir. Salerno’ya varan Konstantin daha sonra hıristiyan olmuş ve bunu izleyen dönemde Arapça’dan Latince’ye tercümeler yapmıştır. Hayatının sonuna doğru Monte Cassino’daki Benedictine Manastırı’na kapanmış ve 1087 yılında burada ölmüştür (CHIs., II/B, s. 852; Watt, s. 110, 120; EI² [İng.], II, 59). Manastırın rahiplerinden Leo Ostiensis onu “Doğu ve Batı’nın üstadı” şeklinde anmaktadır (Sarton, I, 769).

Konstantin’in yaptığı tercümelerin tam ve aslına uygun olmadığı bilinmektedir. Metinleri yer yer kısaltmış, anlaşılması zor yerleri atlamış, karşılığını bulamadığı tıbbî terimleri Arapça asıllarının Latince telaffuzuyla vermiş ve daha da önemlisi bu eserleri kendine mal etmiştir; ayrıca Latince’sinin de pek iyi olmadığı görülmektedir. Ancak giriştiği tercüme faaliyetlerinin İslâm tıbbının Avrupa’da tanınmasına yaptığı katkıları görmezlikten gelmek ve onun Salerno Tıp Okulu’nun asıl kurucusu olduğunu inkâr etmek mümkün değildir.

Bu tercümeler iki grupta toplanmaktadır: Grek asıllı Arapça eserler, Arapça telifler. Grek asıllıların en önemlileri Hipokrat’ın el-Fuṣûl’ü (esere Câlînûs tarafından yazılan şerhin Huneyn b. İshak tercümesi), Câlînûs’un Kitâbü (fî) Ârâʾi Buḳrâṭ ve Felâtûn’u ve İshak b. İmrân’ın Efesli Rufus’a dayanarak yazdığı Kitâb (el-Maḳāle) fi’l-mâlîḫulyâ’sıdır. Arapça teliflerin en önemlileri ise şunlardır: Yuhannâ b. Mâseveyh’in Nevâdirü’ṭ-ṭıbb’ı, Huneyn b. İshak’ın Kitâbü’l-Mesâʾil fi’ṭ-ṭıbb’ı (el-Medḫal fi’ṭ-ṭıb), Huneyn b. İshak’ın Kitâbü’l-ʿAşr maḳālât fi’l-ʿayn’ı, İshak b. Süleyman el-İsrâilî’nin Kitâbü’l-Aġẕiye’si, İsrâilî’nin Kitâbü’l-Bevl’i, Ebû Ca‘fer İbnü’l-Cezzâr’ın Kitâbü’l-İʿtimâd fi’l-edviyeti’l-müfrede, Zâdü’l-müsâfir ve ḳūtü’l-ḥâżır’ı, Müdâvâtü’n-nisyân ve ṭuruḳu taḳviyeti’ẕ-ẕâkire’si ile Kitâbü’l-Miʿde’si, Ali b. Abbas el-Mecûsî’nin Kâmilü’ṣ-ṣınâʿati’ṭ-ṭıbbiyye’si.

Konstantin’in önce tercümelerinden sekizi Opera Isaac adı altında (Lyon 1515), daha sonra da tamamı Constantini Africani opera, conquisita undique magno studio adıyla iki cilt halinde (Basel 1536-1539) yayımlanmıştır; bunların dışında o yıllarda ayrıca müstakil olarak neşredilenler de vardır (eserleri hakkında geniş bilgi ve Latince adları için bk. Mieli, s. 220-224; Sezgin, GAS, III, tür.yer.).

BİBLİYOGRAFYA

Constantinus Africanus. Texts and Studies (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1996.

Hilmi Ziya Ülken, Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul 1935, s. 267.

A. Mieli, La science arabe et son rôle dans l’évolution scientifique mondiale, Leiden 1939, s. 220-224.

Sarton, Introduction, I, 769.

Sezgin, GAS, III, 30, 65, 86, 106, 233, 250, 252, 266, 296, 297, 304, 305, 307, 321.

a.mlf., The Complete Medical Art, Frankfurt 1985, s. 1-3 (önsöz).

F. Gabrieli, “The Transmission of Learning and Litterary Influence to Western Europe”, CHIs., II/B, s. 852.

W. Montgomery Watt, İslâm Avrupa’da (trc. Hulûsi Yavuz), İstanbul 1989, s. 110, 120.

Bekir Karlığa, İslam Düşüncesi Üzerine Araştırmalar, İstanbul 1993, s. 261-288.

Max Meyerhof, “Konstantin, Afrikalı”, İA, VI, 840-841.

B. Ben Yahia, “Constantinus Africanus”, EI² (İng.), II, 59-60.