KRAČKOVSKIJ, Ignatij Julianovič (1883-1951) Rus şarkiyatçısı.
Müellif: Rıza Kurtuluş
Litvanya’nın Vilnius şehrinde doğdu. Öğretmen olan babasının tayin edildiği Taşkent’te Özbekçe öğrenmeye başladı. 1893’te döndükleri Vilnius’ta orta öğrenimi süresince yabancı dil öğrenmeyi sürdürdü (kaynaklarda yirmi altı dil bildiği kaydedilmektedir; bk. Bohdanowicz [1951], s. 225). 1901’de Saint Petersburg Üniversitesi’nin Doğu Dilleri Bölümü’ne girdi ve ilmî yaşamında etkisi altında kaldığı V. V. Barthold’dan Doğu tarihi, Melioranski’den dil bilimi, A. Veselovski’den genel edebiyat tarihi ve N. A. Mednikov’dan Arapça ve Arap edebiyatı okudu; ayrıca Victor von Rosen ile Rusya’da oturan bazı Arap hocalardan Arapça dersleri aldı. 1905 yılında fakülteyi bitirirken “İslâm Tarihi Kaynaklarına Göre Abbâsî Halifesi Mehdî” başlığıyla hazırladığı tez sayesinde bir ödül kazandı. 1907’de Arap edebiyatında yüksek lisansını tamamladıktan sonra üniversitenin isteğiyle Arapça üzerine araştırmalar yapmak üzere iki yıl süreyle Suriye, Lübnan, Filistin ve Mısır’da bulundu. Bu seyahatinde Kahire’de Ezher ve Beyrut’ta Îseviyye medreselerinde bazı derslere devam etti, bu ülkelerin büyük kütüphanelerindeki yazma koleksiyonlarını inceledi. Bu arada Corcî Zeydân ve Ahmed Zekî Paşa, Filistin’den Halîl es-Sekkâkî, Beyrut’tan Rahip Louis gibi birçok ilim adamı, yazar ve gazeteciyle tanıştı.
1910 yılında Rusya’ya döndüğünde önce Saint Petersburg Üniversitesi Doğu Dilleri Bölümü Kütüphanesi müdürlüğüne, ardından aynı bölümde Arap dili asistanlığına tayin edildi. 1914’te gittiği Avrupa’da Leipzig ve Leiden gibi şehirlerdeki meşhur yazmaların bulunduğu kütüphanelerde incelemeler yaptı. 1917 yılında profesör oldu; 1921’de Rus Bilimler Akademisi’nin, arkasından Royal Asiatic Society ve Orientalische Gesellschaft başta olmak üzere birçok bilimsel kuruluşun ve çeşitli devletlerin bilim akademilerinin üyeliğine seçildi. II. Dünya Savaşı sırasında Leningrad (Saint Petersburg) Alman orduları tarafından kuşatıldığında şehirde ve görevinin başında bulunuyordu. 1942’de Moskova’ya gitmek zorunda kaldı; fakat üç yıl sonra geri döndü ve hayatının sonuna kadar (24 Ocak 1951) Leningrad’daki çalışmalarına devam etti.
Eserleri. Çalışmaları ağırlıklı olarak Arap dili, Arap şiiri ve edebiyatı tarihiyle ilgili olmakla birlikte diğer ilimlerle de ilgilenen Kračkovskij’nin dergilerdeki birçok makalesiyle İslâm Ansiklopedisi’ndeki maddeleri dışında önemli eserleri şunlardır: 1. Şeyh Tantāvī Professor S. Petersburgskogo Universiteta (Leningrad 1929). Muhammed Ayyâd et-Tantâvî hakkında yazılmış bir biyografi olup Külsûm Avde tarafından Arapça’ya çevrilmiştir (Kahire 1964). 2. Nad arabskimi rukopisiami (Moskova 1945). Şarkiyat çalışmaları ve şarkiyatçılara dair olan eseri M. Canard Fransızca’ya (Avec les manuscrits arabes, Alger 1954), Tatiana Minosky İngilizce’ye (Among Arabic Manuscripts, Leiden 1953) ve Oscar Paul Trautmann Almanca’ya (Über arabische Handschriften gebeugt, Leipzig 1949) çevirmiştir. 3. Arabskaia literatura v 20 veke (Leningrad 1945). XX. yüzyıl Arap edebiyatıyla ilgili bir çalışmadır. Die russische Arabistik (Leipzig 1957) adıyla Otto Mehlitz tarafından Almanca’ya tercüme edilmiştir. 4. Očerki po istorij russkoj arabistiki (Moskova-Leningrad 1950). Rusya’daki Arabiyat çalışmalarının tarihi olup Otto Mehlitz tarafından Almanca’ya çevrilmiştir (Die russische Arabistik, Leipzig 1957). 5. Istoria Arabskoi Geograpfičeskoi Literatury (Moskova-Leningrad 1957). Kapsamlı bir İslâm coğrafya tarihi olan eseri Selâhaddin Osman Hâşim Arapça’ya tercüme etmiştir (Târîḫu’l-edebi’l-coġrâfiyyi’l-ʿArabî, Kahire 1963).
Almanca tercümeleriyle tanınan eserleri arasında da şu kitaplar yer almaktadır: 1. Die literatur der arabischen Emigranten in Amerika (Uppsala 1927). 2. Der historische Roman in der neueren arabischen literature (Leipzig 1930). Gerhard von Mende tarafından Almanca’ya çevrilmiştir. 3. Die Frühgeschichte der Erzählung von Macnûn und Laila in der Arabischen Literatur (Leiden 1955). Hellmut Ritter tarafından Almanca’ya tercüme edilen eseri Kâmil Ahmed Nejad Farsça’ya çevirmiştir (Tahran 1373 hş.).
Müellif bunların yanında Ebû Hanîfe ed-Dîneverî’nin el-Aḫbârü’ṭ-ṭıvâl’i (Leiden 1912), İbnü’l-Mu‘tezz’in Kitâbü’l-Bedîʿi (London 1935), Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin Risâletü’l-ġufrân’ı (Leipzig 1925) ve Risâletü’l-melâʾike’si (Leningrad 1932, Rusça tercüme ve şerhiyle birlikte) gibi birçok eseri de neşretmiştir. Ayrıca Kelîle ve Dimne’yi (Kalila i Dimna, Moskova 1957) ve binbir gece masallarını (Kniga tysiachii odnoi nochi, Leningrad 1929) Rusça’ya çevirmiştir.
BİBLİYOGRAFYA
Abdurrahman Bedevî, Mevsûʿatü’l-Müsteşriḳīn, Beyrut 1984, s. 321-325; “Aʿżâʾü’l-mecmaʿ fi’l-Ġarb”, MMİADm., VII/3 (1927), s. 132-136; N. Elisséeff, “Bibliographie des publications de I. I. Kratchkovski (1936-1946)”, BEO, XII (1947-48), s. 61-75; L. Bohdanowicz, “I. Y. Krachkovsky”, JRAS (1951), s. 225-226; Y. M. el-Yesûî, “Iġnatyûs Krâtşkûfskî”, el-Meşriḳ, XLV, Beyrut 1951, s. 647-656; S. Rypka, “In Memoriam de l’académicien I. J. Kračkovskij”, Ar.O, XIX (1951), s. 283-290; B. Spuler, “A Bibliografy of Near and Middle Eastern Studies Published in the Soviet Union from 1937-1947” (trc. R. Loewenthal), Oriens, VIII (1951), s. 332-333, 341; Ahmet Ateş, “Kitâbiyât”, TD, VII/10 (1954), s. 193-198; H. H. Giesecke, “Ignatij Julianovič Kračkovskij”, ZDMG, CV (1955), s. 6-17; P. A. Griaznevich, “Krachkovskii, Ignatii Iulianovich”, GSE, XIII, 455-456.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2002 yılında Ankara’da basılan 26. cildinde, 286 numaralı sayfada yer almıştır.