KUMBARACILAR, Mehmet İzzet

9 Şubat 1873’te Üsküp’te doğdu. Kumbaracızâdeler’den İbrâhim Bey’in oğludur. Rüşdiyeyi bitirdikten sonra henüz on üç yaşında iken Üsküp sancağı tahrirat kaleminde çalışmaya başladı. Kosova vilâyet merkezinin Üsküp’e taşınmasıyla mektûbî kalemine mümeyyiz oldu (21 Eylül 1888). Ardından Topkapı Sarayı Hazîne-i Hümâyun görevlileri arasına katıldı ve Enderun’da eğitim gördü (1892). Daha sonra hazîne-i hümâyun kapı çuhadarı muavinliğine terfi etti ve “sanayi madalyası” ile ödüllendirildi (13 Mart 1895). Üstün başarısından ötürü rütbe-i sâlise unvanını aldı (15 Eylül 1895). Bunun yanı sıra mâlûl gaziler iâne sergisinde görevlendirildi (1 Mart 1896). Almanya’nın Karakartal nişanı ile ödüllendirilerek rütbe-i sâniyye sınıf-ı sânîsine yükseltildi (22 Aralık 1899). Kapı çuhadarı muavinliği üzerinde kalmak şartıyla hazîne-i hümâyun kayıt memurluğuna, ardından beşinci kâtipliğine getirildi. İran Devleti tarafından dördüncü rütbeden Şîr-i Hurşîd (29 Ekim 1900), daha sonra dördüncü rütbeden Mecîdî nişanı ile ödüllendirildi (14 Ekim 1904). Bunları liyakat madalyası ile dördüncü rütbeden nişân-ı Âlî-i Osmânî madalyaları izledi. Nihayet hazîne-i hümâyun üçüncü kâtipliğine tayin edildi.

II. Meşrutiyet’in ilânından sonra padişah tarafından Topkapı Sarayı’nda görevlendirilen Kumbaracılar oradaki çok değerli eşyanın yağmalanmasına meydan vermedi. Topkapı Sarayı Hazîne-i Hümâyun başkâtibi olmasının yanı sıra sofracıbaşılıkla vazifelendirildi. Enderun’da yetiştiğinden saray geleneklerini çok iyi bilen Kumbaracılar’ı Sultan Vahdeddin daha şehzadeliğinden tanır ve çok güvenirdi. I. Dünya Savaşı’nda düşman donanması Çanakkale önlerine geldiği zaman hazîne-i hümâyunu Konya’ya taşıdı. Cumhuriyet’in ilânından sonra Topkapı Sarayı’ndaki başkâtiplik görevi devam etti. Topkapı Sarayı’nın müze olarak kuruluşunda müze müdürü Tahsin Öz’ün müdür yardımcısı olarak büyük emeği geçen Kumbaracılar, Topkapı Sarayı Müzesi müdür muavini görevini sürdürürken vefat etti ve Merkezefendi Mezarlığı’na gömüldü.

Eserleri. 1. İstanbul Sebilleri. Kumbaracılar’ın İstanbul’un su tesisleriyle ilgili bu önemli eseri yazarının ölümünün ardından Faik Reşit Unat ve İbrahim Hilmi Tanışık’ın metin ve fotoğraflarına yaptıkları ilâvelerle basılmıştır (İstanbul 1938, 1947). Kitapta sayıları 100’ü aşan sebilin katalogu yapılmış, bunlar hakkında kısa mimari bilgilerin yanı sıra bânileri, varsa kitâbelerinin kopyaları ve fotoğraflarına yer verilmiştir.

2. Serpuşlar. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’nden, Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin, Seyyid Seyfullah ve Mahmud Efendi’nin yazma eserlerinden, İbrâhim Eşrefî’nin Risâle-i Gülâbâd ve Selâhaddin Uşşâkī’nin Cevâhirü’t-tâc adlı kitaplarından yararlanılarak hazırlanmıştır. Eseri müellifin ölümünden sonra Türkiye Turing Otomobil Kurumu 1970’li yıllarda İstanbul’da bastırmıştır.

3. Eczâcılık Târihi ve İstanbul Eczâhâneleri. 1934’te yazılan kitabın metni çok sonra (1988) Çelik Gülersoy Vakfı’na teslim edilmesinin ardından Ömer Kırkpınar tarafından neşre hazırlanarak basılmıştır (İstanbul, ts.).

Kumbaracılar’ın bunlardan başka İstanbul Surları ve Yedikule: Altınkapı Manzumesinde Gerçekleştirilen Restorasyon (İstanbul, ts., Cahide Tamer’le birlikte); Hekim-Başı Odası, İlk Eczane, Baş-Lala Kulesi (İstanbul 1933) adlı eserleri de bulunmaktadır.

BİBLİYOGRAFYA

İzzet Kumbaracılar, Serpuşlar, İstanbul, ts., s. 4-6.

Erdem Yücel, Türkiye’de Müzecilik, İstanbul 1999, s. 63.

[Maddenin yazımında Dr. Sedat Kumbaracılar’ın özel notlarından faydalanılmıştır].