KÚNOS, Ignácz

22 Eylül 1862’de Macaristan’da Debrecen’in Hajdusámson kasabasında doğdu. Liseyi Debrecen’de bitirdikten sonra Budapeşte Pázmány Peter Üniversitesi’nde Hungaroloji ve Türkoloji okudu. Arminius Vámbéry’den Türkçe, Osmanlıca, József Budenz’den Uygurca ve Çağatayca öğrendi. Mezun olduktan sonra 1885’te İstanbul’a gitti. Burada tanıştığı Ahmed Vefik Paşa kendisine Türkçe’yi öğrenme yollarını gösterdi ve Lehce-i Osmânî ile diğer kitaplarını verdi. Ahmed Vefik Paşa’nın tavsiyesi üzerine Mekteb-i Sultânî’de (Galatasaray Lisesi) Abdurrahman Şeref’in Türk tarihi, Mehmed Zihni Efendi’nin Arapça, Muallim Nâci’nin edebiyat derslerini takip eden, bunlardan başka Farsça derslerine de devam eden Kúnos, İstanbul’da kaldığı süre içinde üç defa Anadolu’da geziye çıkarak özellikle Bursa, Eskişehir, Ankara, Kütahya, İzmir, Aydın, Konya, Samsun ve Trabzon’da çeşitli ağızlar üzerine incelemelerde bulundu; ayrıca Mısır, Suriye ve Yunanistan’da dolaştı. Beş yıl sonra Budapeşte’ye dönen Kúnos, Pázmány Peter Üniversitesi’nde ve Doğu Ticaret Akademisi’nde hocalık yapmaya başladı; zamanla profesörlüğe yükseldi ve akademinin de müdürü oldu. Macar Bilimler Akademisi’nin ve Société Asiatique’in (Paris) muhabir üyesi olan, II. Abdülhamid’den Mecîdî ve imtiyaz, Doğu Ticaret Akademisi’nin yirmi beşinci kuruluş yıldönümü dolayısıyla Kral Ferenc József’ten demir taç, savaş yıllarında Kral Károly’den millî Macar nişanı alan Kúnos 7 Ocak 1945 tarihinde öldü. Gerek Türkçe yayımlanmış eserleri gerekse verdiği konferanslar dolayısıyla Türkiye’de çok iyi tanınan Kúnos uzun hayatı boyunca yüzlerce mani, türkü, ninni, bilmece vb. toplayarak Anadolu’da zengin bir halk edebiyatı malzemesinin varlığını ortaya koymuş, dil bilimi çalışmalarının yanı sıra özellikle bu konuya eğilerek Avrupa’da bu araştırma alanına yönelen ilk kişi olmuştur.

Eserleri. 1. Három Karagöz játék (üç Karagöz oyunu; Budapest 1886).

2. Oszmán-török népköltési gyüjtemény (Osmanlı-Türk halk edebiyatı; I-II, Budapest 1887-1889).

3. Török népmesék (Türk halk hikâyeleri; Budapest 1889).

4. Anatóliai képek (Anadolu’dan resimler; Budapest 1891).

5. Kisázsiai török nyelvjárások I. Brussza és Ájdin vidéke (Küçük Asya’dan Türk ağızları: I. Bursa ve Aydın yöresi; Budapest 1892).

6. Köroglu (Köroğlu destanı; Budapest 1893).

7. Naszreddin Hodsa tréfái (Nasrettin Hoca fıkraları; Budapest 1899).

8. Chrestomathia Turcica (Türkçe okuma parçaları; Budapest 1899).

9. Chrestomathia Orientalis, Oszman-török es szerb-bolgar olvasmanyok (Osmanlı Türkçesi, Sırpça, Bulgarca okuma parçaları; Budapest 1900).

10. Sejx Sulejman Efendi’s Cagataj-osmanisches Wörterbuch (Şeyh Süleyman Efendi’nin Çağatayca-Osmanlıca sözlüğü; Budapest 1900-1902).

11. Turkish Fairy Tales and Folk Tales (Türk peri ve halk masalları; London 1901).

12. Janua linguae ottomanicae (Osmanlı Türkçesi gramer; Budapest 1905).

13. Türkische Volkserzählungen (Türk halk masalları; Budapest 1905).

14. Adalekok a jarkendi (Yarkent Türkleri hakkında; Budapest 1906).

15. Ada-kálei török népdalok (Adakale türküleri; Budapest 1906).

16. Materialien zur Kenntnis des Rumelischen Türkisch: Türkische Volksmärchen aus Adakale (Adakale türküleri; I-II, Leipzig-New York 1907).

17. Das türkische Volkschauspiel. Orta-ojunu (orta oyunu; Leipzig 1908).

18. Forty-four Turkish Fairy Tales (kırk dört Türk peri masalı; London 1913).

19. Török nyelvköyv (Türkçe dil bilgisi; I-II, Budapest 1916-1917).

20. Halk Edebiyatı Örnekleri, I. Mâniler (İstanbul 1339 [1920]).

21. Halk Edebiyatı Numuneleri: Türkçe Ninniler (İstanbul 1341 [1922]).

22. Adakale mesekertje (Adakale masalları; Budapest 1923).

23. Boszporuszi tündérvilág (Boğaziçi perileri; Budapest 1923).

24. Kırım Tatar Şarkıları (Kúnos’un derlemesinden yayımlayan: Zsuzsa Kakuk, Ankara 1993; Kúnos’un sayısı 400’e yaklaşan eserlerinin tam listesi için ayrıca bk. Kovacs – Karadağ, s. 47-98, 107-111).

BİBLİYOGRAFYA

Suzanne Kakuk, “Kúnos Ignác emlékezete”, Nagyvilág, Budapest 1960, V, 1582.

a.mlf., “Poésie populaire tatare recueillie par I. Kúnos”, AOH, XVI/1 (1963), s. 83-97.

G. Hazai, “Ignácz Kúnos’un Türk Folklor Araştırmalarındaki Yeri”, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Ankara 1976, I, 159-162.

Judith Kovacs – Metin Karadağ, Ünlü Türkbilimci Dr. Ignac Kunoş’un Özgeçmişi ve Eserleri, Balıkesir 1997.

Ahmet Hikmet [Müftüoğlu], “Türk ve Macar Dilleri II”, Tevhîd-i Efkâr, sy. 3298, İstanbul 10 Mart 1338/1922.

Hüseyin Namık, “Macaristan Hatıraları, Profesör Doktor Kúnos”, Millî Mecmua, I/22, İstanbul 1340/1924, s. 348-349.

a.mlf., “Türklüğe Hizmet Edenler: Kúnos Ignác [-II-]”, Tanrıdağ, I/3, İstanbul 1942, s. 7.

Györges Hazai, “Ignácz Kúnoş ve Nasreddin Hoca”, TFA, VIII/180 (1964), s. 3454-3455.

Valéria Csikai, “Ignácz Kúnos (1860-1945)”, Analecta Linguistica, VI/1, Budapest 1976, s. 178-191.

Nermin S. Pekin, “Bir Macar Türkologu: Dr. Ignaz Kunoş”, Türk Edebiyatı, I/8, İstanbul 1972, s. 24-28.

Hasan Eren, “Kunos, Ignác”, TA, XXII, 356.

“Kúnos, Ignácz”, ABr., XIV, 64-65.

M. Sabri Koz, “Kúnos, Ignácz”, DBİst.A, V, 121-122.