KURRE b. ŞERÎK

Suriye’nin Kınnesrîn şehrinde doğdu. Mısır valiliğine tayin edilmeden önceki hayatı hakkında bilgi yoktur. Ancak Emevîler’in, valilerini genellikle kendilerine yakın olan kişilerden tayin ettikleri dikkate alınarak onun daha önce Emevî sarayında bazı önemli görevlerde bulunduğu söylenebilir. Kurre b. Şerîk, 13 Rebîülevvel 90 (30 Ocak 709) tarihinde Halife I. Velîd tarafından Mısır valiliğine tayin edildiğinde ilk iş olarak, halkın şikâyetçi olduğu eski vali ve halifenin kardeşi Abdullah b. Abdülmelik’in zimmetine geçirdiği iddia edilen mallarını müsadere etmek istedi. Bunu haber alan Abdullah Mısır’dan kaçtı. Kurre onu Ürdün’e kadar takip edip yakaladı ve Halife Velîd’e teslim etti. Mısır’a dönünce haraç âmilliği görevini de uhdesine alan Kurre b. Şerîk, ehl-i zimmeden alınan cizye ve haraç vergilerini toplamaya özel bir önem verdi. Kısa bir süre için kapattığı Dîvânü’l-harâc’ı ve beytülmâli bir müddet sonra bazı düzenlemeler yaparak yeniden faaliyete geçirdi. Bu uygulamaya esas olmak üzere her beldenin yerli halkından ve ileri gelenlerinden oluşan heyetler kurdu. Kurre bu heyetleri, kendi beldelerindeki cizye mükellefi erkek nüfusu ve mükellef oldukları cizye miktarlarını, haraca tâbi arazileri ve sahiplerini, bu arazilerden bir yıl içinde ne kadar ürün alınabileceğini ve ne kadar haraç vergisi toplanabileceğini, beldelerine hizmet edenlerle varsa vergi kaçakçılarını gösteren listeler düzenleyerek Fustat’a getirilmesinden sorumlu tutmuştur.

Kurre b. Şerîk, cizye ve haraçtan başka gümrük vergisi şeklinde düşünülebilecek “ebvâb”, cizyelerini ve haraçlarını zamanında ödemeyenler için gecikme cezası denilebilecek “garâmât”, olağan üstü vergiler anlamında “füdûl” ve mirasla ilgili vergiler şeklinde anlaşılabilecek olan “mevârîs” adlı bazı vergiler de ihdas etmiştir.

Cizye ve haraç vergilerinin tesbit ve tahsili konusunda Kurre’nin Arapça ve Grekçe olarak iki nüsha halinde yazdırıp çeşitli beldelere gönderdiği mektuplardan British Museum’da bulunan Grekçe olanları H. I. Bell tarafından İngilizce’ye çevrilerek 1911, 1912, 1913 ve 1928 yıllarında Der Islâm dergisinde, Chicago Oriental Institute’te bulunan Arapça olanları İngilizce tercümeleriyle birlikte Nabia Abbott tarafından The Kurrah Papyri From Aphrodito in the Oriental Institute adıyla bir kitap halinde (Chicago 1938) yayımlanmıştır. Yûsuf Râgıb da Kurre b. Şerîk’in Sorbonne Papiroloji Enstitüsü’nde mevcut Arapça, Grekçe ve Kıptîce yazılmış iki mektubuyla yine ona ait mektuplardan aldığı iki parçanın Arapça metnini Fransızca tercümesiyle birlikte neşretmiş ve bazı değerlendirmeler yapmıştır (bk. bibl.). Kurre’nin bu mektuplarında Mısır’ın o dönemle ilgili sosyal hayatı, imar faaliyetleri, gemi yapımcılığı, ücretlilere verilen maaşlar gibi pek çok konuda bilgi bulmak mümkündür.

Kurre b. Şerîk Mısır’da bazı önemli imar faaliyetlerinde de bulunmuş, Fustat’taki Amr b. Âs Camii’ni Halife Velîd b. Abdülmelik’in emriyle yıktırıp yeniden inşa ettirmiş, Birketülhabeş denilen verimsiz bir araziyi tarıma elverişli hale getirtmiş, şeker kamışı ekimi yaptırdığı bu arazi daha sonra Istablu Kurre adıyla anılmıştır.

91 (710) yılında Hâricîler’in çıkardığı isyanları bastıran Kurre, kendisine komplo hazırlayan Hâricî lideri Muhâcir b. Ebü’l-Müsennâ et-Tücîbî’nin de aralarında bulunduğu 100 kadar Hâricî’yi İskenderiye’de öldürtmüştür. 95’te (713-14) Mısır divanını yeniden düzenlemiş ve divandan kimlerin ne kadar maaş alacaklarını belirlemiştir. Altı yıl kadar Mısır valiliğinde bulunan Kurre b. Şerîk bu görevini sürdürürken Safer 96’da (Ekim-Kasım 714) veya 24 Rebîülevvel 96’da (7 Aralık 714) vefat etmiştir.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Abdülhakem, Fütûḥu Mıṣr (Torrey), s. 126, 131, 238, 239.

Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), VI, 442, 491, 522.

Kindî, el-Vülât ve’l-ḳuḍât (Guest), s. 62-66, 71, 76-77.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, IV, 409-410.

Makrîzî, el-Ḫıṭaṭ, I, 94, 302; II, 152.

Seyyide İsmâil Kâşif, el-Velîd b. ʿAbdilmelik, Mısır 1962, s. 173-174.

H. I. Bell, “Translations of the Greek Aphrodito Papyri in the British Museum”, Isl., II (1911), s. 269-283, 372-384; III (1912), s. 132-140, 369-373; IV (1913), s. 87-120; XVII (1928), s. 4-8.

Yusuf Rāgıb, “Lettres nouvelles de Qurra b. Sarīk”, JNES, XL (1981), s. 173-187.

Adolf Grohman, “Kurre”, İA, VI, 1020-1021.

C. E. Bosworth, “Ḳurra b. S̲h̲arīk”, EI² (İng.), V, 500-501.