KURTOĞLU, Hüseyin Fevzi

İstanbul’da doğdu. İlk ve orta eğitimini bitirdikten sonra denizciliğe heves ederek Heybeliada’da bulunan Bahriye Mektebi’ne girdi. 1910’da buradan mülâzım rütbesiyle mezun olunca Âsâr-ı Tevfîk zırhlısında staj gördü. Savaş yıllarında çeşitli gemilerde çalıştı. Turgut Reis zırhlısında Trablusgarp, Fuad gemisinde Balkan, 1918-1928 yıllarında Yavuz ve Ertuğrul gemileriyle Hamidiye zırhlısında I. Dünya Savaşı’na ve Millî Mücadele’ye katıldı. Bu arada tarihe olan ilgisi dolayısıyla Bahriye Mektebi’nde tarih öğretmeni olduysa da çok geçmeden tekrar donanma hizmetine alındı. Ancak dönemin Genelkurmay başkanı Mareşal Fevzi Çakmak’ın yakın ilgisiyle 1928’de Genelkurmay Harp Tarihi Encümeni Deniz Şubesi müdür vekilliğine tayin edildi. Bunun üzerine kendini denizcilik tarihiyle ilgili araştırmalara veren Fevzi Bey, Deniz Muharebeleri ve Kırım Harbi adlı ilk eserlerini Ankara’da yazdı. Birkaç yıl sonra askerî liselerin öğretmen ihtiyacını karşılamak için İstanbul Dârülfünunu’nda açılan imtihana girerek gerekli eğitimi aldı ve 1931’de binbaşı rütbesinde iken deniz subaylığından ayrılarak öğretmen sınıfına geçti, asıl ilmî çalışmalarını da bu sırada yaptı. 1938 yılında getirildiği Kasımpaşa’daki Deniz Harp Okulu tarih öğretmenliğini hastalanıncaya kadar sürdürdü. Okulun Mersin’e nakli üzerine oraya gittiyse de tatillerde İstanbul’a gelerek ilmî çalışmalarına devam etti. 1944’te fazla mesai yüzünden dimağ yorgunluğu hastalığına yakalandı ve görevinden ayrıldı. Bu hastalığına kalp rahatsızlığı da eklenince 17 Ağustos 1945 tarihinde öldü. Soyadı kanununun çıkmasından sonra Kurdoğlu (daha sonra Kurtoğlu) soyadını alan Fevzi Bey çok çalışkan, herkesle iyi geçinen, bildiklerini cömertçe paylaşmayı seven, dürüst bir kişi olarak nitelenmektedir (Uzunçarşılı, IX/36 [1945], s. 505).

Eserleri. Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Topkapı Sarayı Müzesi ve Başbakanlık arşivlerinde sürekli çalışan, 1932 ve 1937 yıllarında toplanan tarih kongrelerine katılan Kurtoğlu’nun araştırmaları Türk haritacılığı ve denizcilik tarihi ağırlıklıdır. Kitaplarından başka TTK Belleten’inde, Donanma dergisinde ve Deniz Mecmuası’nda pek çok makalesi bulunmaktadır.

1. Deniz Muharebeleri 1793-1905 (İstanbul 1927).

2. Cihan Harbi’nde Deniz Muharebeleri ve İskarejak (İstanbul 1928).

3. Türk Tarihinin Anahatları (1932; Ali Haydar Alpagut’la birlikte). Türkler’in deniz harp sanatına hizmetlerine dair bir eserdir.

4. Türklerin Deniz Muharebeleri (İstanbul 1932). Müellif, 1643 yılına kadar getirdiği bu eserinde orijinal kaynaklara dayanarak müstakil başlıklar altında deniz savaşlarını kaleme almış, bu arada Cerbe zaferiyle ilgili olarak ilk defa Zekeriyyâzâde’nin eseriyle Rodos ve Revan fetihnâmelerine dikkat çekmiştir.

5. Sancağımız (İstanbul 1933). Deniz Mecmuası’nın ilâvesi olarak çıkmıştır.

6. Kitâb-ı Bahriye (Ankara 1935). Pîrî Reis’in eserinin Ali Haydar Alpagut’la birlikte neşridir.

7. Türk Süel Alanında Harita ve Krokilere Verilen Değer ve Ali Macar Reis Atlası (İstanbul 1935).

8. 1736-1737 Seferine İştirak Eden Bir Türk Denizcisinin Hatıraları (İstanbul 1935). Yine Deniz Mecmuası’nın ilâvesi olarak yayımlanan bu eser Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan, Kırım ve civarıyla ilgili bilgiler ihtiva eden bir yazmanın neşridir.

9. Tarih Yılları (İstanbul 1936). Kurtoğlu bu eseriyle bir kronoloji tablosu vermek istemiş, ancak Faik Reşit Unat’ın Hicrî Tarihleri Milâdi Tarihe Çevirme Kılavuzu’nun neşrinden sonra eser önemini yitirmiştir.

10. Türk Deniz Tarihinden Bir Safha (İstanbul 1937). Deniz Mecmuası’nın eki olarak yayımlanan kitapta Memlük kaynaklarından da yararlanılmıştır.

11. Türk Bayrağı ve Ay Yıldız (İstanbul 1938; Ankara 1987). 114 levhayı ihtiva eden bu araştırma bazı eksiklerine ve hatalarına rağmen bu konuda yapılmış ilk müstakil çalışmadır.

12. Gelibolu ve Yöresi Tarihi (İstanbul 1938).

13. Türklerin Deniz Muharebeleri II (İstanbul 1940). Eserde çok sayıda yerli ve yabancı kaynak ve araştırmaya dayanılarak Girit Savaşı (1664-1669) anlatılmıştır.

14. Umumi Deniz Harpleri I, Kürek Devrinde Akdeniz (İstanbul 1941).

15. 1768-1774 Türk-Rus Harbinde Akdeniz Harekâtı ve Cezayirli Gazi Hasan Paşa (İstanbul 1942).

16. Yunan İstiklâl Harbi ve Navarin Muharebesi (Ankara 1944). Bu son iki eser de Deniz Mecmuası’nın ilâvesi olarak yayımlanmıştır.

Kurtoğlu’nun makalelerinden bazıları da şunlardır: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kaptan Paşalar” (Deniz Mecmuası, XLVII/335 [1935], s. 89-109); “İlk Kırım Hanlarının Mektupları” (TTK Belleten, I [1937], s. 641-655); “Son Altınordu Hükümdarlarının Osmanlı Hükümdarı Mehmed II’ye Bir Mektubu” (TTK Belleten, II [1938], s. 247-250); “Hadım Süleyman Paşa’nın Mektupları ve Belgrad’ın Muhasara Planı” (TTK Belleten, IV [1940], s. 53-87).

BİBLİYOGRAFYA

Enver Koray, Türkiye Tarih Yayınları Bibliyografyası, İstanbul 1959, s. 39, 118, 210, 213, 261, 304, 322, 366, 373, 425, 477, 521, 532, 564.

Donanma Dergisi Makale Listesi (Donanma Dergisi, sy. 443’ün eki), İstanbul 1961, tür.yer.

Coşkun Güngen, Türk Denizcilik Tarihi Bibliyografyası, Ankara 1995, tür.yer.

İ. Hakkı Uzunçarşılı, “Fevzi Kurdoğlu”, TTK Belleten, IX/36 (1945), s. 505-508.