KUTBÎ DEDE EFENDİ

İstanbul’da Kocamustafapaşa’daki Sünbül Efendi Hankahı’nda doğdu. Asıl adı Mehmed Kutbüddin olup bu hankahın şeyhi Seyyid Mehmed Rızâeddin Efendi’nin oğludur. İlk bilgileri ve tasavvufî eğitimi babasından alıp onun mânevî terbiyesi altında yetişti, yirmi yaşlarında iken babasından hilâfet aldı. 1885’te Koca Mustafa Paşa Camii hatipliğine tayin edilen Kutbüddin Efendi’ye 5 Rebîülevvel 1309’da (9 Ekim 1891) babasının vefatı üzerine 21 Cemâziyelevvel 1309 (23 Aralık 1891) tarihli fermanla Sünbül Efendi Hankahı şeyhliği vazifesi verildi. Bir yıl sonra hac farîzasını yerine getirdi ve aynı yıl külliye içerisinde bulunan Rahime Hatun Türbesi’nin kayyumluğu ile Koca Mustafa Paşa vakıfları tahsildarlığı görevi de kendisine verildi. Bu arada Merkez Efendi Tekkesi şeyhi Ahmed Mesud Efendi’nin kızı Fatma Zehrâ Hanım’la evlendi. Kutbî Dede, 11 Safer 1332 (9 Ocak 1914) tarihinde mide rahatsızlığından öldü ve hankahta külliyenin bahçesindeki türbelerin birinde babasının yanına defnedildi. Yerine şeyh tayin edilen oğlu Mehmed Râzî Efendi (Yücesünbül, ö. 1978) bu vazifesini tekkelerin kapatılmasına kadar (1925) devam ettirmiştir.

Devrinde dinî mûsikiye dair bilgisi ve bu sahada bestelediği ilâhilerle tanınan Kutbî Dede, mûsiki bilgilerini hankahın zâkirlerinden ve Hamâmîzâde İsmâil Dede’nin öğrencilerinden Mutafzâde Ahmed Efendi’den almıştır. Özellikle devran zikri esnasındaki hâkimiyetiyle tanınmış, tasavvufî bilgisinin yanı sıra nazik ve mütevazi kişiliğiyle çevresinin sevgi ve teveccühünü kazanmıştır. Bestelediği eserler arasında, “Dostlar bilin şimden gerü nâm u nişân olmaz bana” mısraıyla başlayan hüzzam, “Dağlar ile taşlar ile çağırayım Mevlâm seni” mısraıyla başlayan hicaz ilâhileri günümüzde de okunan eserlerinden bazılarıdır. Son zamanlarda yapılan bazı nota neşriyatında (bk. Gürer, s. 32; Şengel, IV, 57; Hatipoğlu, s. 73) Kutbî Dede’nin Yenikapı Mevlevîhânesi şeyhi olarak kaydedilmesi yanlıştır.

BİBLİYOGRAFYA

Hüseyin Vassâf, Sefîne, III, 335.

Sadettin Nüzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, İstanbul 1943, II, 644, 671, 676-677.

Selâhattin Gürer, Âşık Yunus Emre’nin Bestelenmiş Şiirleri, İstanbul 1961, s. 32.

Şengel, İlâhîler, IV, 57.

Töre, İlâhîler, V, 176-178.

Zâkir Şükrü, Mecmûa-i Tekâyâ (Akbatu), IV/3, s. 56.

Besteleriyle Yunus Emre İlahileri (Ahmet Hatiboğlu), Ankara 1993, s. 73.

Nazif Velikâhyaoğlu, Sümbüliyye Tarikatı ve Kocamustafapaşa Külliyesi, İstanbul 1999, s. 229-231.

Cemâleddîn Server Revnakoğlu, “Yûnus’un Bestelenmiş İlâhîleri Nerede ve Nasıl Okunurdu?”, TY, V/319 (1966), s. 132.

Gültekin Oransay, “Yayınlanmış Türk Din Musikisi Sözlü Anıtlarının Ezgileyicileri”, AÜ İlâhiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, sy. 3 (1977), s. 184.

Öztuna, BTMA, I, 465.

Ömer Tuğrul İnançer, “Sünbülîlik (Zikir Usulü ve Musiki)”, DBİst.A, VII, 113.