KUTBÜDDİN el-HALEBÎ

16 Receb 663’te (4 Mayıs 1265) veya 664 yılında Halep’te doğdu. Yetişmesinde dayısı Nasr b. Süleyman b. Ömer el-Menbicî’nin önemli rolü olmuş, küçükken ondan muhtelif rivayetleriyle kıraat okumuştur. Ardından Kahire’ye yerleşen Kutbüddin el-Halebî burada, ayrıca Dımaşk ve Hicaz’da pek çok âlimden istifade etti. Ebü’t-Tâhir İsmâil b. Hibetullah el-Melîcî, Safiyyüddin Halîl b. Ebû Bekir el-Merâgī gibi hocalardan kıraat tahsil ederken Mısır Hanbelî kādılkudâtı Ebû Bekir Muhammed b. İbrâhim el-Makdisî, İbn Dakīkul‘îd, Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed el-Makdisî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdülhâliḳ b. Tarhân, Zeyneb bint Mekkî el-Harrânî, Ebû Muhammed Abdülazîz b. Saykal el-Harrânî’den hadis öğrendi. Onun âlî ve nâzil isnadla hadisler yazdığı ve hocalarının sayısının 1000 yahut 1300’ün üzerinde olduğu belirtilmiştir. Birkaç defa hacca giden Kutbüddin el-Halebî ile Zehebî birbirlerinden hadis almış, Vâdîâşî de kendisinin Kutbüddin el-Halebî’den, onun da kendisinden faydalandığını söylemiştir. Talebeleri arasında İbnü’l-Mülakkın, İbn Râfi‘, İbn Balabân, İbn Merzûk el-Hatîb ve Abdülkādir el-Kureşî gibi âlimler bulunmaktadır. Kıraat ve hadis alanında döneminin ileri gelenlerinden biri kabul edilen Kutbüddin el-Halebî 30 Receb 735 (26 Mart 1335) tarihinde Mısır’da vefat etti. Kaynaklarda onun Hanefî mezhebine mensup olduğuna, mütevazi, güzel ahlâklı, dindar bir kişiliğe sahip bulunduğuna işaret edilmiştir.

Eserleri. 1. el-İhtimâm bi-telḫîṣi Kitâbi’l-İlmâm. İbn Dakīkul‘îd’in el-İlmâm bi-eḥâdîs̱i’l-aḥkâm adlı eserinin muhtasarı olup Hüsâm Riyâz’ın tahkikiyle neşredilmiştir (Beyrut 1410/1990).

2. Şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî (el-Bedrü’l-münîri’s-sârî fi’l-kelâm ʿale’l-Buḫârî). Yarısına kadar temize çekildiği belirtilen eserin bazı bölümleri günümüze ulaşmıştır (Sezgin, I, 119).

3. el-Mevridü’l-ʿaẕbü’l-henî fi’l-kelâmi ʿalâ Sîreti ʿAbdilġanî. Abdülganî b. Abdülvâhid el-Cemmâîlî’nin ed-Dürretü’l-muḍıyye fi’s-sîreti’n-nebeviyye adlı eserinin şerhidir. Süleymaniye (Damad İbrâhim Paşa, nr. 420) ve Topkapı Sarayı Müzesi (Emanet Hazinesi, nr. 1154) kütüphaneleriyle İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda (Osman Ergin, nr. 89) yazma nüshaları bulunan eserin iki cilt olarak basıldığı belirtilmektedir (Şâkir Mustafa, IV, 43).

4. Târîḫu Mıṣr. Mısırlı olan ya da Mısır’da yaşayan hadis râvilerinin biyografilerini bir araya getirmek üzere alfabetik olarak kaleme alınmaya başlanmışsa da ancak Muhammed ismine kadar yazılabilmiştir. İbn Hacer’e göre tamamlanması halinde yirmi cildi bulacak olan kitabın günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir (a.g.e., IV, 43).

5. Muʿcemü’ş-şüyûḫ. Müellifin şeyhlerinin biyografisine dair olup nüshaları hakkında bilgi yoktur.

Kutbüddin el-Halebî’nin kaynaklarda ayrıca el-Erbaʿûne’t-tüsâʿiyyât, el-Erbaʿûne’l-mütebâyinât, el-Erbaʿûne’l-büldâniyye adlı eserleri zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Zehebî, Maʿrifetü’l-ḳurrâʾ (Altıkulaç), III, 1478.

a.mlf., Muʿcemü’ş-şüyûḫ: el-Muʿcemü’l-kebîr (nşr. M. el-Habîb el-Hîle), Tâif 1408/1988, I, 412.

Vâdîâşî, Bernâmec (nşr. Muhammed Mahfûz), Beyrut 1982, s. 77-78.

İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 402.

İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, II, 398-399.

İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, IX, 306.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 158, 301, 304, 546; II, 1013, 1316, 2029.

Leknevî, el-Fevâʾidü’l-behiyye, s. 100.

Îżâḥu’l-meknûn, II, 719.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 610.

Sezgin, GAS, I, 118-119.

Şâkir Mustafa, et-Târîḫu’l-ʿArabî ve’l-müʾerriḫûn, Beyrut 1993, IV, 42-43.