KÜTÜBÎ

680 (1281) veya 686 (1287) yılında Gūtatü Dımaşk’a bağlı Dâreyyâ köyünde doğdu. İbn Şâkir diye de anılan Kütübî’nin hayatının ilk yılları sıkıntılar içinde geçti. Dımaşk’ta İbnü’ş-Şıhne, Ahmed b. Ebû Tâlib el-Haccâr ve Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî gibi âlimlerden hadis tahsil etti. Zehebî ve Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr gibi tarihçilerle dostluk kurdu. Daha sonra sahaflığa başladı, bu sayede büyük bir servete sahip oldu. 11 Ramazan 764’te (24 Haziran 1363) Dımaşk’ta vefat etti ve Bâbüssagīr Kabristanı’na defnedildi. Eline geçen kitapları inceleyen, özellikle tarih kitaplarını okumaktan zevk alan Kütübî ticaret ahlâkına sahip dürüst bir insan olarak temayüz etmiştir.

Eserleri. 1. ʿUyûnü’t-tevârîḫ. Asr-ı saâdet’ten 760 (1359) yılına kadar gelen olayları ihtiva eden umumi bir tarihtir. Kütübî, Hz. Peygamber’in nesebi ve doğumu ile başladığı eserinde olayları hicretten itibaren kronolojik sırayla anlatmış, daha sonra o yıl içinde vefat eden fıkıh, kelâm ve hadis âlimleri, zâhid, edip, şair ve devlet adamları hakkında bilgi vermiştir. Kitabını yazarken İmâdüddin el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım İbn Asâkir, Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Ebû Ali et-Tenûhî, İzzeddin İbnü’l-Esîr, İbnü’s-Sâî, Sıbt İbnü’l-Cevzî, Zehebî, Ebû Şâme el-Makdisî, İbnü’n-Neccâr el-Bağdâdî, İbn Kesîr ve İbn Hallikân’ın kitaplarından istifade etmiştir. Hacimli bir eser olduğu anlaşılan ʿUyûnü’t-tevârîḫ’in çok sayıda yazma nüshası mevcuttur (Selâhaddin el-Müneccid, s. 184-185; Şâkir Mustafa, IV, 75-76). Müellifin müşahedelerine dayanarak verdiği bilgiler Suriye’nin dinî, ilmî ve kültürel hayatı için önemlidir. Eser aynı zamanda şiir ve edebî sanatlara dair değerli malzeme içerir. Bazı tarihçiler, yakın arkadaşı İbn Kesîr’in el-Bidâye’sinden yaptığı nakiller sebebiyle müellifi eleştirmişler, bir kısım araştırmacılar ise İbn Kesîr’in eserden övgüyle söz etmesini (el-Bidâye, XIV, 303) dikkate alarak her ikisinin de birbirinden faydalanmış olabileceğini ileri sürmüşlerdir. ʿUyûnü’t-tevârîḫ’in ilk olarak I. cildi Hüsâmeddin el-Kudsî tarafından yayımlanmış (Kahire 1980), ardından Faysal es-Sâmir ile Nebîle Abdülmün‘im Dâvûd XII (Bağdat 1977), XX (Bağdat 1980) ve XXI. (Bağdat 1984) ciltleri neşretmiştir. Afîf Nâyif Hâtûm eserin 219-250 (834-864) yıllarına ait kısmını yayımlamış (Beyrut 1416/1996), Mes‘ûd Muhammed el-Usfûr XXIV. cilt üzerinde bir doktora çalışması yapmıştır (Aḫbârü’t-türâs̱i’l-ʿArabî, XXXI, 17).

2. Fevâtü’l-Vefeyât ve’ẕ-ẕeyl ʿaleyhâ. İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-aʿyân’ının zeyli olup 753’te (1352) tamamlanmıştır. Kütübî bu eserini yazarken çağdaş tarihçilerin eserlerinden, özellikle Safedî’nin el-Vâfî bi’l-Vefeyât’ından faydalanmıştır. Biyografik ve edebî bilgilerin yanında özellikle Suriye’nin kültür hayatı için önemli mâlûmat ihtiva eden Fevâtü’l-Vefeyât, Ebü’l-Vefâ el-Hürînî ile Zeynüddin es-Sayyâd el-Mürsıfî (I-II, Bulak 1283, 1299), Muhyiddin Abdülhamîd (I-II, Kahire 1951) ve İhsan Abbas (I-IV, Beyrut 1973-1974) tarafından neşredilmiş, Vedâd el-Kādî ve arkadaşlarının hazırladığı indeks İhsan Abbas neşrinin V. cildi olarak yayımlanmıştır (Beyrut 1974). Eserin Mağrib’le ilgili bazı bölümleri Edmond Fagnan tarafından Fransızca’ya çevrilmiştir (Extraits inédits relatifs au Maghreb [Géographie et histoire], Alger 1924; Frankfurt 1993).

3. Ravżatü’l-ezhâr ve ḥadîḳatü’l-eşʿâr. Sarsârî’nin Hz. Peygamber’i öven bir şiiriyle başlayan eser şiir ve edebî sanatlar hakkındadır. Günümüze intikal etmeyen bu eseri Kâtib Çelebi’nin gördüğü anlaşılmaktadır (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 923).

BİBLİYOGRAFYA

Kütübî, ʿUyûnü’t-tevârîḫ (nşr. Hüsâmeddin el-Kudsî), Kahire 1980, neşredenin girişi, I, s. k-d; a.e. (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1416/1996, neşredenin girişi, s. 7-21.

a.mlf., Fevâtü’l-Vefeyât (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1973, neşredenin girişi, I, 3-8.

İbn Kesîr, el-Bidâye, XIV, 303.

İbn Râfi‘, el-Vefeyât (nşr. Sâlih Mehdî Abbas – Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Beyrut 1402/1982, II, 263.

İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, III, 451-452.

Sehâvî, el-İʿlân bi’t-tevbîḫ, s. 311.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 923.

Brockelmann, GAL, I, 400; II, 60; Suppl., II, 48.

D. P. Little, An Introduction to Mamlūk Historiography, Wiesbaden 1970, s. 67-69.

Ömer Ferruh, Târîḫu’l-edeb, Beyrut 1972, III, 877-878.

Selâhaddin el-Müneccid, Muʿcemü’l-müʾerriḫîne’d-Dımaşḳıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 183-186.

Aḫbârü’t-türâs̱i’l-ʿArabî, Safed 1987, XXXI, 17.

Şâkir Mustafa, et-Târîḫu’l-ʿArabî ve’l-müʾerriḫûn, Beyrut 1993, IV, 75-76.

T. Khalidi, “Islamic Biographical Dictionaries: A Preliminary Assessment”, MW, LXIII/1 (1973), s. 56.

F. Rosenthal, “al-Kutubī”, EI² (İng.), V, 570-571.

Sâdık Seccâdî, “İbn Şâkir Kütübî”, DMBİ, IV, 60-61.