LAOUST, M. Henri

Babası Emile Laoust Berberî lehçeleri uzmanıydı. M. Henri ailesiyle birlikte Fas’a giderek bir müddet orada kaldı. Ecole Nationale Supérieure’den mezun olduktan sonra (1926) Paris Doğu Dilleri ve Medeniyetleri Enstitüsü ile Sorbonne Üniversitesi’nde felsefe ve Arapça okudu. Kahire’deki Institut Français d’Archéologie Orientale’de öğrenim gördü ve 1937 yılında Institut Français des Études Arabes de Damas’ın önce sekreterliğine, ardından müdürlüğüne getirildi. Çalışmalarında önceliği eski metinlerin ilmî neşrine verdiği için çok sayıda eseri yayımlandı. Farklı kütüphanelerdeki yazma kitapların tesbit edilmesi amacıyla enstitüye bağlı araştırmacıların serbest çalışmaya yönlendirilmesinde önemli katkıları oldu.

Müdürlük yaptığı sürece Suriye’nin iç meselelerinden uzak tuttuğu enstitüde sosyoloji ve siyaset konuları üzerindeki çalışmalarla fazla ilgilenmediyse de enstitünün ülkesinin dış siyasetine hizmet etmesi amacıyla kurulmuş olması dolaylı da olsa Henri Laoust’un günlük siyasetten uzak kalmasına imkân vermedi. Bu sebeple Fransız sömürge idaresinin sivil ve askerî memurları burada belli dönemlerde eğitim gördü. Laoust, İslâm ve Arap dünyası hakkındaki bilgisi ve ılımlı şahsiyeti sayesinde müslüman çevrelerle rahatça münasebet kurabiliyordu. Louis Massignon’un telkiniyle başladığı Takıyyüddin İbn Teymiyye hakkındaki çalışmaları Vehhâbîler’in dışında Mısır, Cezayir ve Fas’taki ıslah hareketlerinin İbn Teymiyye ile yakından ilgilendikleri döneme rastlamıştır.

1946’da Fransa’ya dönen Laoust, 1956 yılına kadar Lyon Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak çalıştı. Louis Massignon, 1927’de yayımlamaya başladığı Revue des études islamiques adlı dergiyi 1956-1962 yılları arasında Laoust ile birlikte idare etti. Onun 1962’de ölümünden sonra 1981 yılına kadar derginin müdürlüğünü Laoust üstlendi. Collège de France’a 1957’de üye kabul edilen Laoust burada Massignon tarafından kurulan İslâm Sosyolojisi Kürsüsü’nün başına geçti (1962); 1975 yılına kadar ders verdi ve çok sayıda araştırmacı yetiştirdi. Louis Massignon, Jean Sauvaget, Regis Blachère, J. Berque ve Claude Cahen gibi Laoust da özel kütüphanesini buraya bağışlayarak Arap, Türk ve İslâm Tedkikleri Kütüphanesi’nin oluşmasına yardımcı oldu.

Henri Laoust’un araştırmaları daha ziyade kelâm, usûl-i fıkıh, fıkıh ve tarih alanında yoğunlaştı. XIX. yüzyıl şarkiyatçıları gibi klasik konulara ağırlık verdiği için doktora konusu olarak İbn Teymiyye’nin düşünce yapısını tercih etti. Mısır’da bulunduğu yıllarda bu ülkenin dinî ve siyasî konumuyla da ilgilenerek makaleler yazdı. Islah hareketinin önderlerinden Reşîd Rızâ’nın hilâfet ve imâmete dair eseri üzerine hazırladığı çalışmasını ikinci tez olarak takdim etmek istediyse de hem yazarının hayatta olması hem Mısır’ın o dönemdeki konumu sebebiyle bundan vazgeçti. İbn Teymiyye’nin içtimaî ve siyasî fikirleri hakkında yaptığı asıl teziyle devlet doktoru unvanını alırken sonraki yıllarda gerçekleştireceği araştırmalarının istikametini de bu çalışması belirledi. Bu tezini tamamlamak üzere İbn Teymiyye’nin fıkıh usulü üzerine yazdığı eseri ikinci tezi olarak takdim etti.

Daha sonraki yıllarda Henri Laoust ilgi alanını genişletti. Ebü’l-Alâ el-Maarrî, Mâverdî, Gazzâlî, İbn Tûmert, Muvaffakuddin İbn Kudâme, İbnü’l-Mutahhar el-Hillî, İbn Kesîr ve İbn Haldûn gibi âlimlerin görüşleri üzerine daha çok makale tarzında araştırmalar yaptı. İslâm dininin geçirdiği tarihî süreç içinde Hanbelîliğin konumunu belirlemek amacıyla tarih kaynaklarına ve özellikle halifelik konusunda İbn Kesîr’in el-Bidâye ve’n-nihâye’sine önem verdi, yalnız onun eserlerine dayalı makaleler yazdı. Laoust, Sünnî mezheplere olan ilgisi yanında Hillî’nin eserleri ışığında Şiî mezhebine dair makaleler de yayımladı. Bazı İslâm kaynaklarını Fransızca’ya çevirirken bunlara yazdığı girişler ve eklediği dipnotlar ilmî araştırmalara önemli katkılar olarak kabul edilmiştir. Ayrıca İslâm ülkeleri hukukçuları ile Fransız hukukçuları arasında diyalog kurmaya gayret gösteren Laoust, bu amaçla insan hakları ve İslâm konusunda ilk üçü Riyad’da yapılan toplantıların ardından Paris, Viyana, Cenevre ve Strasburg’da benzerlerinin düzenlenmesinde önemli rol oynadı.

Eserleri. 1. Essai sur les doctrines sociales et politiques d’Ibn Taimiya (Kahire 1939). Muhammed Abdülazîm Ali tarafından Naẓariyyâtü şeyḫi’l-İslâm İbn Teymiyye fi’s-siyâse ve’l-ictimâʿ adıyla Arapça’ya çevrilmiştir (Kahire 1396/1976).

2. Contribution à une étude de la méthodologie canonique d’Ibn Taimiya (Kahire 1939).

3. Les schismes dans l’Islam (Paris 1962, 1969, 1977). İslâm mezhepleri konusunda araştırmacılar için rehber kitap özelliği taşımaktadır.

4. La politique de Ghazali (Paris 1970).

Tercümeleri. 1. Le califat dans la doctrine de Rasid Rida (Beyrut 1938). el-Ḫilâfe evi’l-imâmetü’l-ʿuẓmâ’nın çevirisidir.

2. Le traité de droit public d’Ibn Taimiya (Beyrouth 1948). es-Siyâsetü’ş-şerʿiyye fî ıṣlâḥi’r-râʿî ve’r-raʿiyye’nin tercümesidir.

3. La profession de foi d’Ibn Taymiyya (Paris 1986). el-ʿAḳīdetü’l-Vâṣıṭıyye’nin çevirisidir.

4. La profession de foi d’Ibn Batta (Damas 1958). eş-Şerḥ ve’l-İbâne ʿalâ uṣûli’s-sünne ve’d-diyâne’nin tercümesidir.

5. Les gouverneurs de Damas sous les mamlouks et les premiers ottomans (Damas 1952). İbn Tolun’un İʿlâmü’l-verâ bimen vülliye nâʾiben mine’l-Etrâk bi-Dımaşḳı’l-kübrâ’sının çevirisidir.

6. Histoire des pachas et des cadis de Damas depuis le règne du Sultan Salim (922-1156/1516-1744). Muhammed İbn Cum‘a’nın Kitâbü’l-Bâşât ve’l-ḳuḍât’ının tercümesi olup bir önceki eserle birlikte yayımlanmıştır.

7. Le précis de droit d’Ibn Qudama (Beyrouth 1950). el-ʿUmde fi’l-fıḳhi’l-Ḥanbelî’nin çevirisidir.

Makalelerinden bazıları da şunlardır: “Le réformisme orthodoxe des ‘Salafiya’ et les caractères généraux de son orientation actuelle” (REI, VI/2 [1932], s. 175-224); “Le Caire et sa fonction dans l’Islam contemporain” (Afrique Française [1933], s. 318-321); “L’évolution politique et culturelle de l’Egypte contemporaine” (Entretiens sur l’évolution des pays de civilisation arabe [Paris 1937], s. 68-94); “Quelques opinions sur la théodicée d’Ibn Taimiya” (Mélanges Maspero, III [Le Caire 1937], s. 431-438); “Un risala d’Ibn Taimiya sur le serment de répudiation” (BEO, VII [1937-1938], s. 215-236); “La biographie d’Ibn Taimīya d’après Ibn Kaṯîr” (a.g.e., X [1943], s. 115-162); “Ibn Katīr historien” (Arabica, II [1955], s. 42-88); “La critique du sunnisme dans la doctrine d’al-Hilli” (REI, XXXIV [1966], s. 35-60); “Les fondements de l’imamat dans le Minhag d’al-Hilli” (a.g.e., XLVI [1978], s. 3-56); “Comment définir le sunnisme et le chiisme” (a.g.e., XLVII/1 [1979], s. 3-17). Laoust’un 1932-1980 yılları arasında Revue des Études Islamiques’te yayımlanan on bir makalesi D. Sourdel – J. Soudel-Thomine tarafından Pluralismes dans l’Islam adıyla kitap haline getirilmiştir (Paris 1983; eserlerinin geniş bir listesi için bk. Sourdel, LII [1984], s. 3-16).

BİBLİYOGRAFYA

Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, I, 321-323.

R. Avez, L’institut français de Damas au palais Azem (1922-1946) à travers les archives, Damas 1993, s. 148-150.

D. Reig, Homo orientaliste, Paris 1998, s. 104.

Amar Samb, “Hommage à M. Henri Laoust”, BEO, XXX (1978), s. 197-200.

D. Sourdel – J. Soudel-Thomine, “Henri-Laoust (1905-1983)”, REI, LII (1984), s. 3-16.

G. Makdisi, “Henri Laoust (1905-1983)”, JA, CCLXXII (1984), s. 219-222.