LEÂLÎ AHMED ÇELEBİ

Babasının adı Mustafa’dır. Kaynaklarda mahlası “Leâlî” yanında “Lâlî” ve “Bilâlî” şeklinde de geçer. Kendi eserlerindeki ifadeleri asıl mahlasının “Leâlî”, Saruhânî nisbesi de Manisa’nın kazası Saruhanlı olduğunu veya Saruhanoğulları’na mensup bulunduğunu göstermektedir. Kemalpaşazâde’den ders aldı ve kendisine mülâzım oldu. Ayrıca Sâdî Çelebi’nin öğrencileri arasında yer aldı. Öğrenimini tamamladıktan sonra fetva kâtipliği yanında çeşitli yerlerde kadılık yaptı. Amasya kadısı iken vefat etti. Leâlî Ahmed Çelebi Türkçe, Arapça ve Farsça şiir yazacak seviyede bir edipti. Fıkıh, kelâm, dil ve edebiyat alanlarında da telifleri vardır. Ferâiz ve geometriyle ilgili eser vermiş olması iyi derecede matematik bilgisine işaret etmektedir.

Eserleri. Dil ve Edebiyat. 1. Ḳavânînü’ṣ-ṣarf. Sarf ilmine giriş konularına dair öğrenciler için hazırlanmış bir eser olup Hüseyin Kılınçarslan tarafından yüksek lisans tezi olarak yayıma hazırlanmıştır (bk. bibl.). 2. Ḳānûnü’l-ʿAvâmil ve burhânü’l-mesâʾil. Abdülkāhir el-Cürcânî’nin eseri üzerine yazılan şerhin müellif hattı nüshası Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, nr. 454, vr. 1^b-37^a). 3. Şerḥu’l-Ems̱ileti’l-muḫtelife. Kütüphanelerde pek çok nüshası bulunan eser yayımlanmıştır (İstanbul 1305). 4. Mecmaʿu’l-ḳavâʿid ve menbaʿu’l-fevâid. Arapça ve Farsça sarf kurallarına dair olup başlangıç seviyesindeki öğrenciler için yazılmıştır (Beyazıt Devlet Ktp., Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, nr. 454, vr. 39^b-58^b). 5. Şerḥu Ḳaṣîdeti’l-Bürde. Leâlî, Bûsîrî’nin kasidesini önce Arapça şerhetmiş (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 3369), ardından bu şerhi Türkçe’ye çevirmiştir (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 3973). 6. Kasîde-i Münferice Şerhi. İbnü’n-Nahvî’ye ait kasidenin tercüme ve şerhidir (Kayseri Râşid Efendi Ktp., nr. 570, vr. 1^b-17^b). 7. Tercemetü kasîdeti Bed’i’l-emâlî maa şerhihâ. Sirâceddin el-Ûşî’ye ait kasidenin Türkçe manzum tercümesi ve şerhidir (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 7493). 8. Münşeât (Türkçe, Süleymaniye Ktp., Ali Nihad Tarlan, nr. 87, 89). 9. Tercemetü Kasîdeti Fatlübnî tecidnî. İbn Abbas’tan rivayet edilen, Zebûr’un münâcâta dair kısmının Arapça’ya nazmen tercümesinin yine nazmen Türkçe’ye çevirisidir (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 5427). Fıkıh. 1. Mecmaʿu’l-mesâʾili’ş-şerʿiyye fi’l-ʿulûmi’d-dîniyye. Müellifin Sâdî Çelebi, Çivizâde Mehmed Efendi ve Abdülkadir Hamîdî Çelebi’nin fetva kâtipliği görevinde bulunduğu sırada yazmış olduğu fetva sûretlerinin bir risâle şeklinde konularına göre tasnif edilip bir araya getirilmiş halidir. Risâlede sırasıyla ibadetlerle ilgili meseleler, zikir ve mutasavvıflara dair fetvalar, muâmelât konuları, nikâh, mehir ve talâk, mirasla ilgili meseleler ele alınmıştır. Eserde ayrıca Kemalpaşazâde, Mehmed Şah Fenârî ve Ebüssuûd Efendi’nin fetvalarına da yer verilmiştir (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1066). 2. Risâle fi’l-ferâʾiż (Süleymaniye Ktp., Serez, nr. 1650). 3. Dâire-i Mermûze. Miras taksimi konularının dairevî şekillerle açıklandığı Türkçe bir risâledir (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 2529, vr. 87^b-91^a). 4. Risâle-i Mükemmile. Yine ferâize dair bir risâledir (Süleymaniye Ktp., Kasîdecizâde Süleyman Sırrı, nr. 85, vr. 26^b-81^a). Leâlî’nin bunların dışında Fetihnâme (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 3523, vr. 94^b-102^b), Fâtiha Tefsiri (Türkçe, Süleymaniye Ktp., Kasîdecizâde Süleyman Sırrı, nr. 85, vr. 1^b-13^a), Risâle fi’z-zevâya’s̱-s̱elâs̱ (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 6376, vr. 39^a-44^b) adlı eserleri mevcuttur.

BİBLİYOGRAFYA :

Ahmed b. Mustafa es-Saruhânî el-Lâlî’nin Kavânînu’s-sarf Adlı Eserinin Edisyon Kritiği ve Tebyizi (haz. Hüseyin Kılınçarslan, yüksek lisans tezi, 2007), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Nev‘îzâde Atâî, Zeyl-i Şekāik, İstanbul 1268, s. 44-45; Kınalızâde, Tezkire, II, 827; Osmanlı Müellifleri, II, 51; Bahattin Kahraman, “Le’âlî ve Abdurrahim Karahisârî’nin Manzum Kaside-i Bürde Tercümeleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy. 4, Konya 1997, s. 57-107; Şükrü Özen, “Osmanlı Döneminde Fetva Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, III/5, İstanbul 2005, s. 262-263.