Farsça’da “topal güvercin, aksak üveyik kuşu” anlamına gelen bu tabir Türk mûsikisinin küçük usullerinden biri olup on zamanlıdır. Usulün iç yapısında bir aksaklık özelliğinin bulunması sebebiyle aksak fahte de denilmiş, yirmi zamanlı fahte usulünün sadece zaman sayısı bakımından tam yarısı olduğu için ayrıca nîm fahte adıyla anılmıştır.
Usul, bir altı zaman ile bir dört zamanın (bir yürük semâî ve bir sofyan) veya diğer bir görüşe göre bir iki zamana iki adet üç zaman ile sonda yine bir iki zamanın (bir nîm-sofyan, iki semâî ve bir nîm-sofyan) birbirine eklenmesiyle yahut bir beş zamana bir üç zamanın ve bir iki zamanın (bir Türk aksağı, bir semâî ve bir nîm-sofyan) sıralanmasıyla meydana gelmiştir. Usulün yapısı gereği beşinci zaman sonunda (ikinci darb) bir aksaklık ve altıncı zamanla (üçüncü darb) onu takip eden dördüncü darb arasında bir senkopun (bayım) yer alması usulde gizli bir aksaklık özelliği meydana getiren unsurlardır.
Lenk fahte usulünün 10/8’lik birinci ve 10/4’lük ikinci mertebeleri varsa da daha çok ikinci mertebesi kullanılmıştır. Usul, küçük usuller arasında yer almasına rağmen şarkı gibi küçük formlarda değil peşrev, beste, Mevlevî âyinlerinin belli bölümlerinde, yani büyük formlardaki eserlerde kullanılmıştır. Nakış bestelerin pek çoğu bu usulle ölçülmüş ve âdeta nakış bestelerin geleneksel usulü durumuna gelmişse de bundan, bu usulle sadece nakış bestelerin meydana getirilebileceği anlamı çıkarılmamalıdır. Zira lenk fahte usulüyle ölçülmüş murabba besteler de bulunmaktadır.
Zekâî Dede’nin sûzinak makamında, “Serde hevâ-yı kâkül dilde hayâl-i cânan” ve hicazkâr makamında, “Hicr-i lebinde yârin bir dil ki oldu nâhoş”; Hamâmîzâde İsmâil Dede’nin şehnaz-bûselik makamında, “Nevrûze erdin ey gönül”; Ali Rifat Bey’in nihâvend makamında, “Zülfün görenlerin hep bahtı siyâh olurmuş”; Mehmet Suphi Ezgi’nin hicaz makamında, “Baktıkça hüsn-i ânına hayrân olur âşıkların” mısraıyla başlayan nakış besteleriyle Hamâmîzâde İsmâil Dede’nin, “Cânâ beni aşkınla ferzâne eden sensin” mısraıyla başlayan hicaz-bûselik murabba bestesi bu usulle ölçülmüş eserlerden bazılarıdır.
Lenk fahte usulünün şematik gösterilişi:
BİBLİYOGRAFYA
Suphi Ezgi, Nazarî-Amelî Türk Musikisi, İstanbul 1935, II, 65-66.
Özkan, TMNU, s. 619-620.
Rauf Yektâ, Türk Musikisi, s. 115-116.
Hüseyin Sâdeddin Arel, Türk Mûsıkîsi Nazariyatı Dersleri (haz. Onur Akdoğu), Ankara 1991, s. 105-106.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 139 numaralı sayfada yer almıştır.