MA HUA-LUNG

Çin’in kuzeybatısında Ning-hsia bölgesinin Ling-chou şehrinde doğdu. Künyesi Tabîullah’tır. İlk dinî-tasavvufî eğitimini Kuan Li-yeh Abdülkādir ve Şeyh Kin Fu’dan aldı. Daha sonra, Nakşibendî-Cehrî şeyhi olan babası Ma Yi-te Muhammed Sâfî Hakīkullah’ın yanında tahsilini tamamlayarak “ahung” (âlim) icâzeti aldı. Kısa bir süre Lü-ch’i denilen taşra polis gücünde kumandan olarak görev yaptı.

Ma Hua-lung, 1849’da Cehriyye’nin beşinci şeyhi olarak babasının yerine geçtiğinde tarikat geniş bir alana yayılmıştı. Şeyhlik makamına geçmeden önce Çin, Türkistan, Mançurya ve Moğolistan’da ticaretle meşgul olarak büyük bir servet edinen Ma Hua-lung, posta oturduktan sonra tüccar müridleri vasıtasıyla tarikatı daha geniş bir alana yaymaya çalıştı. Cehriyye mensuplarınca “dört büyük vezir” olarak anılan en yetkin dört halifesinden Kuan Li-yeh Fu-chiang bölgesinde, Tan Li-yeh Kin-chi bölgesinde, Chang San-yeh Shu-chou bölgesinde, Tou Tai-yeh Niu-mu bölgesinde irşad faaliyetlerinde bulundu Ma Shih-ling Muhammed Şemseddin ise onun Yunnan bölgesindeki halifesiydi.

Cehriyye mensupları onun liderliğinde kendi “dârülislâm”ını oluşturarak dinî ve ekonomik işlerini cemaat içinde yürütmeye başladılar. Çin hükümeti bu yapılanmayı kendisi için ciddi tehdit oluşturan gizli bir dinî topluluk olarak değerlendirdi. 1862’de T’ung-chih’in kuzeybatılı müslümanları isyan ettiğinde Ma Hua-lung o bölgedeki bütün müslümanların mânevî lideri konumuna geldi. O da kendini, bütün kuzeybatı bölgesi Çinli müslüman topluluklarının lideri anlamına gelen “tsung-ta ahung” (büyük imam) olarak görmeye başladı. Tarikatın merkezini Ning-hsia bölgesindeki Kin-chi-pao’ya kurdu ve başlattığı isyanı oradan yönetti. Bu isyanı, tarikatın kurucusu Ma Ming-hsin zamanından beri devam eden dinî-politik bir hareket olarak görmek mümkündür. Daha önce Yunnan’da kuzeybatı bölgesindeki Çinli müslümanlar baş kaldırmış ve Sultan Süleyman Tu Wen-hsiu liderliğinde Ta-li Sultanlığı’nı kurmuşlardı. Ma Hua-lung’un başında bulunduğu isyanla bu isyan arasında bir bağ vardı. Ma Hua-lung’un halifeleri Ta-li Sultanlığı bölgesinde hem dinî meselelerde hem askerî kampanyalarda oldukça etkili olmuşlar, Ma ve Tu birbirlerine bilgi, silâh ve erzak yardımında bulunmuşlardı.

Yeterli silâhlara sahip bulunmamaları ve tarikata mensup olmayan müslümanların hareketten ayrılarak hükümete destek vermeleri sebebiyle Ma Hua-lung başarıya ulaşmayıp teslim oldu. Taraftarlarının hayatını kurtarmak için aile mensuplarını orduya teslim etti. Ailenin yetişkin erkekleri öldürüldü. Oğlan çocukları iğdiş edilerek kadınlarla birlikte sürgüne gönderildi. Bir kısmı da Han Çinlileri’nin resmî görevlilerine köle olarak satıldı. Ma Hua-lung’un fedakârlığı Cehrîler’in katliamını önleyemedi. Kendisi de 13 Ocak 1871’de şehid edildi. Kendisinin ve içlerinde büyük oğlu Ma Yao-pang’ın da bulunduğu üç halifesinin başları Beijing’e gönderilerek halka açık yerlerde teşhir edildi. On yıl boyunca Çin’in her tarafında teşhir edildikten sonra Lan-chou şehrine getirildi. Ma Ming-hsin’in neslinden gelen şeyh Ma Yuan-chang Riyâzüddin Muhammed Nûr Sıddîkullah’ın yerel yöneticiler nezdindeki teşebbüsüyle Ma Hua-lung’un başı Chang-chia chuang bölgesinde Wa-ch’uang-kou Camii’nin minberinin altına gömüldü. Daha sonra başı ile cesedi birlikte Shuen-hua-kang’da defnedildi. “Seyyidüşşühedâ” unvanı verilen Ma Hua-lung’un kabri bugün Kuzeybatı Çin’de türbe haline getirilmiş olup müslümanlar tarafından ziyaret edilmektedir. Ma Hua-lung’un serveti sebebiyle hiç kimseye üstünlük taslamadığı ve ayırım gözetmeksizin bütün fakir müslümanlara yardım ettiği nakledilir. Ayrıca çok beliğ hutbeler irad etmesi ve gösterdiği kerametler sebebiyle müridleri tarafından büyük bir velî olarak kabul edilmiş, hatta tarikatın kurucusu Ma Ming-hsin’den bile üstün görülmüştür.

Ma Hua-lung’dan sonra Cehriyye silsilesi iki kola ayrıldı. Pei-Shan Pai (kuzeytepe) diye adlandırılan kola Ma Ming-hsin’in torununun oğlu Ma Yuan-chang Riyâzüddin Muhammed Nûr Sıddîkullah, Nan-chuan Pai (güneynehir) diye adlandırılan kola da Ma Hua-lung’un sürgüne gönderilen torunu Ma Chin-cheng Muhammed Sâdık Hilâlüddin şeyh oldu. Bununla birlikte Çin İslâm tarihinin önemli şahsiyetlerden biri olan Ma Hua-lung’dan sonra Çinli müslüman liderlerden hiçbiri onun yerini dolduramamıştır.

BİBLİYOGRAFYA

Henri D’Ollone, Recherches sur les musulmans chinois, Paris 1911, s. 263-278.

Hui-min Chi-yi (ed. Shou-yi Bai), Shanghai 1953, III-IV.

Gan-ning-qing Shi-lüe (ed. Shou-qi Mu), Taipei 1972, VI-VII.

Cheng-zhi Zhang, Xin Ling Shi, jie-kai jehelinye de Sheng-yu zhi Mi, Taipei 1977.

Ma Tong, Zhong-guo yi-si-lan Jioa-pai yu Men-huan Zhi-du Shi-lüe, Yinchuan 1995.

Chang-Kuan Lin, Zhong-guo Hui-jiao zhi Fazhang ji qi Yün-dong, Taipei 1996, s. 99-103, 114-118.