Kadı Ebû Bekir Hamîdüddin Ömer b. Mahmûd el-Belhî hakkında fazla bilgi yoktur. Şiirlerine ve Belh’te kādılkudât olduğuna bakılarak iyi bir öğrenim gördüğü söylenebilir. Kaynaklarda kadılıkta Kādî Şüreyh’e benzetildiğine, şiir ve nesirde zamanının Ebû İshak es-Sâbî’i ve Ebû Nüvâs’ı olarak nitelendirildiğine göre önemli bir kişi olmalıdır. Şair Evhadüddîn-i Enverî’nin Belh şehrini hicveden, başkası tarafından yazılarak kendisine atfedilmiş bir şiir yüzünden saldırıya uğradığında Hamîdî’ye sığınıp canını kurtarması, arkasından da onun hakkında parlak kasideler yazması bu görüşü desteklemektedir.
Kadı Hamîdüddin ününü, Bedîüzzaman el-Hemedânî ve Harîrî’nin Arapça makāmelerinin etkisi altında yazdığı Farsça Maḳāmât adlı eserine borçludur. Nizâmî-i Arûzî, 551-552 (1156-1157) yıllarında kaleme aldığı Çehâr Maḳāle’sinde bu eserden bahsettiğine göre müellif 551’de (1156) yazmaya başladığı kitabını bir yıl içinde tamamlamış olmalıdır. Eser, yirmi dört konuyla ilgili yirmi üç makāme ve bir hâtimeden meydana gelmektedir.
Makāmelerde rastlanan şiirlerinden Hamîdî’nin başarılı bir şair olduğu anlaşılmaktadır. Eserini oldukça sade bir Farsça ile kaleme almakla birlikte yer yer döneminin modasına uyarak veya Bedîüzzaman el-Hemedânî ve Harîrî’nin etkisiyle tumturaklı bir dil kullanmıştır. Kitabın en eski yazma nüshaları Medine’de Ârif Hikmet Kütüphanesi ile (istinsahı 23 Şâban 668 / 17 Nisan 1270) Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Fâtih, nr. 4108; istinsahı 860/1456) bulunmaktadır. Maḳāmât-ı Ḥamîdî Tahran (1260, 1290), Tebriz (1312 hş.), İsfahan (1339 hş.), Kanpûr (1268) ve Leknev’de (1296, 1349) yayımlanmıştır. Eserdeki yedinci makāme (sikbâciyye: bir tür sirkeli yemek) Meliküşşuarâ Bahâr’ın Sebkşinâsî adlı eseri içinde neşredilmiştir (Tahran 1370 hş., s. 344-356). Maḳāmât’ın Ârif Hikmet Bey Kütüphanesi’ndeki nüshasıyla diğer altı nüshası karşılaştırılarak Rızâ İnzâbî Nejâd tarafından yeni bir neşri yapılmıştır (Tahran 1365, 1372). Hamîdî’nin Maḳāmât’ı dışında Vesîletü’l-ʿufât ilâ ekfi’l-kifât, Ḥanînü’l-müstecîr ilâ ḥażreti’l-mücîr, Ravżatü’r-rıżâ fî medḥi Ebi’r-Rıżâ, Ḳadḥu’l-muġannî fî medḥi’l-muʿannî, el-İstiġās̱e ilâ iḫvâni’s̱-s̱elâs̱e, Münyetü’r-râcî fî cevheri’t-tâcî adlı eserlerinin bulunduğu kaydedilmektedir (Avfî, I, 201). Mecmaʿu’l-fuṣaḥâʾ müellifi Hidâyet de Sefernâme-i Merv adlı bir mesnevisini kaydeder.
BİBLİYOGRAFYA
Hamîdî Ömer b. Mahmûd el-Belhî, Maḳāmât-ı Ḥamîdî (nşr. Rızâ İnzâbî Nejâd), Tahran 1372.
Avfî, Lübâb, I, 199, 201.
Rızâ Kulı Han Hidâyet, Mecmaʿu’l-fuṣaḥâʾ, Tahran 1295 h., I, 197-198.
Rieu, Catalogue of the Persian Manuscripts, II, 747.
Browne, Persian Literature, II, 346.
H. Ethé, Grundriss der iranischen Philologie, Strassbourg 1904, II, 228.
Safâ, Edebiyyât, II, 957-960.
A. Pagliaro – A. Bausani, Storia Della Letteratura Persiana, Milano 1960, s. 806-807.
DMF, I, 867.
Dihhudâ, Luġatnâme, II, 808-809; XXV, 886-887.
H. Massé, “Ḥamīdī”, EI2 (Fr.), III, 137.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 417 numaralı sayfada yer almıştır.