| Tez Künye | Durumu | ||
| “Manas” destanı’nda tasavvufi muhteva (Sayakbay Karalaev’in varyantı) / “Mанас” эпосундагы суфисттик мотивдер (саякбай каралаевтин вариантында) Yazar:HİLMİ DAĞ Danışman: PROF. DR. M. MUSTAFA ÇAKMAKLIOĞLU Yer Bilgisi: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı Konu:Din = Religion ; Türk Dili ve Edebiyatı = Turkish Language and Literature Dizin:Destanlar = Epics ; Karalaev, Sayakbay = Karalaev, Sayakbay ; Kırgız edebiyatı = Kyrgyz literature ; Kırgızistan = Kyrgyzstan ; Manas Destanı = Manas Epic ; Mistik motifler = Mystical motives ; Tasavvuf = Mystic ; Tasavvufi unsurlar = Mystical elements | Onaylandı Yüksek Lisans Türkçe 2019 199 s. | ||
| Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı muhtevası açısından değerlendirildiğinde edebi, sosyal, kültürel ve dini anlamda çok çeşitli motiflere rastlamak mümkündür. Destan içerisinde bulunan dini motifler arasında ise İslam’a dair birçok unsura rastlanmaktadır. Destan İslam’ın manevi boyutu diyebileceğimiz Tasavvufa dair de birçok kavram ve içeriğe sahiptir. Orta Asya Müslüman Türk Toplulukları arasında yer alan Kırgız toplumunun İslam ile tanışma evresini de yansıtır nitelikte olan bu muhteva aslında Destan’ın neredeyse tamamına serpiştirilmiş durumdadır. Ancak bu muhtevanın varyantlara göre sıklığı-seyrekliğinin değiştiği de görülmektedir. Bu varyantlar yazıldığı dönemin dini ve kültürel özelliklerini taşır. Mesela Raddlof’un varyantında Şamanist öğelere sıkça rastlanırken Sayakbay varyantında bu durum büyük oranda azalmaktadır. Sagımbay varyantında ise İslami ve tasavvufi unsurlar belirgin bir hal almaktadır. Tasavvufi düşüncenin mahsülü olan ve tezimizin ana konusunu oluşturan birçok konu ve kavramın bazı çalışmalarda bağlamından uzaklaştırılarak takdim edildiği de bir gerçektir. Bu sebeple bu tezimizde Manas Destanı’nın Sayakbay Karalaev ve Sagımbay Orozbakov Varyantları çerçevesinde Manas’ın dönemini ele alan toplam 250.000 üzeri mısrada tasavvufi muhteva ve kavramları tespit ve tahlil etmeye gayret ettik. Tespit edilen bu kavramlar ayrıca muhtevaları itibarıyla tasnif edilerek vii değerlendirilmiştir. Bu tasnif neticesinde Manas Destanı’nda geçen tasavvufi kavramların daha çok sufilerin marifet anlayışı ve velayet düşüncesiyle alakalı olduğu tespit etmiş olduk. Bu sebeple de tezde söz konusu bu kavramlar Sufi epistemolojisi ile ilgili olanlar ve velayet düşüncesiyle ilgili olanlar şeklinde iki ayrı bölümde ve iki ana başlık altında toplanmıştır. Anahtar Kelimeler: Manas Destanı, Din, Mistisizm, Tasavvuf, Sayakbay, Sagımbay. | |||
| Дүйөнүн эң көлөмдүү эпосу болгон Манас эпосу мазнунунда адабий, коомдук, диний жана маданий жб. көптөгөн мотивтерди камтыйт. Эпостун ичиндеги диний мотивтердин арасында ислам динине тиешелүү бир нече көрүнүштерди табууга мүмкүнчүлүк болгондой эле, исламдын руханий жааты болгон суфизмге тийешелүү болгон мотивтерди жана түшүнүктөрдү табууга дагы мүмкүнчүлүк бар. Орто Азия мусулман түрк элдеринен бири болгон кыргыз элинин ислам дини менен таанышуу учурларын чагылдырып жаткан бул көрүнүштөрдү эпостун бүт жеринде байкаса болот. Суфизмге тиешелүү болгон мотивтер эпостун варианттарына жараша көбөйүүдө жана азаюуда. Бул варианттар жазылган доордун диний жана маданий өзгөчөлүктөрүн чагылдырат. Мисалы В. Радловдун вариантында шаманизмге тиешелүү мотивтерди көбүрөк байкаса болот. Ал эми Сагымбай жана Саякбайдын вариантында бул сыяктуу мотивтердин азайганын, тескересинче исламий мотивтердин көбөйгөнүн байкаса болот. Ошондой эле суфизмдин өз жемиши болгон кээ бир термин жана түшүнүктөрдүн өз маңызынан алысташтырылган ой-пикирлердин да бар экени анык. Саякбайдын вариантына кошумча Сагымбайдын вариантын да бул эмгекке киргизип, ушуну менен 250.000 ден ашкан ыр сабында суфизмге тиешелүү көрүнүштөрдү белгилеп алып, анализ-синтез кылууга аракет кылдык vii değerlendirilmiştir. Bu tasnif neticesinde Manas Destanı’nda geçen tasavvufi kavramların daha çok sufilerin marifet anlayışı ve velayet düşüncesiyle alakalı olduğu tespit etmiş olduk. Bu sebeple de tezde söz konusu bu kavramlar Sufi epistemolojisi ile ilgili olanlar ve velayet düşüncesiyle ilgili olanlar şeklinde iki ayrı bölümde ve iki ana başlık altında toplanmıştır. Anahtar Kelimeler: Manas Destanı, Din, Mistisizm, Tasavvuf, Sayakbay, Sagımbay. | |||