| Tez Künye | Durumu | ||
| Akkoyunlu Türkmen Sultanı Halil’in kitap sanatı hamiliği / Akkoyunlu Sultan Halil’s patronage in arts of the book Yazar:MASOUMEH MOHAMMADINEZHAD Danışman: PROF. FATMA BANU MAHİR Yer Bilgisi: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı / Türk İslam Sanatları Bilim Dalı Konu:Sanat Tarihi = Art History Dizin: | Onaylandı Doktora Türkçe 2021 405 s. | ||
| Bu tezde, İran coğrafyasında 15. yüzyıl ortalarından 16. yüzyıl başlarına değin hüküm sürmüş olan Akkoyunlu Türkmenleri Devleti’nin önce Şiraz valisi, daha sonra kısa bir süre hükümdarı olan Sultan Halil’in (d.1440-1450c.-ö.1478) kitap sanatı hamiliği değerlendirilmiştir. Akkoyunlu Devleti’nin kurucusu Uzun Hasan’ın oğlu ve veliahdı olan Sultan Halil, 1471 yılında Şiraz valiliğine atanarak, 1478 yılında babasının vefatına kadar yedi sene bu şehirde kalmıştır. Daha sonra Tebriz’e giderek, Akkoyunlu tahtına geçen Sultan Halil’in hükümdarlığı ise, sadece altı buçuk ay sürmüştür. Kaynaklardan onun Şiraz valiliği döneminde bir kitap üretim atölyesini himaye ettiği öğrenildiği gibi, ona ithaf edilmiş üstün kalitede tezhipli birkaç eser ile resimli bir el yazması da günümüze ulaşmıştır. Ayrıca, onun Şiraz valiliği döneminde hazırlanmış ve ketebesinde Şiraz ismi geçen tezhipli ve resimli yazmalar da mevcuttur. Resimli el yazmalarının tasvirlerinin yapımında kumral ve ticari Türkmen resim üsluplarının kullanıldığı belirlenmiştir. Akkoyunlular için çalıştığı bilinen bazı usta hattatların kopya ettiği, tarih kayıtları onun dönemine denk gelen el yazmaları da belirlenmiştir. Bütün bu eserlerin varlığı, Sultan Halil’in Akkoyunlu Türkmenleri döneminin önde gelen bir kitap sanatı hamisi olduğunu kanıtlamaktadır. Onun Şiraz valisi olduğu yıllarda, saray için veya serbest çalışan atölyelerin katkılarıyla, bu kentte aktif bir kitap üretiminin olduğu da anlaşılmaktadır. Sultan Halil için veya onun döneminde hazırlanmış olan Akkoyunlu Türkmen el yazmalarının, Kur’an nüshalarının dışında daha çok tasavvuf, felsefe, ahlak, siyaset ve edebiyat konulu eserler oldukları görülmüştür. Tezde Sultan Halil dönemine tarihlenen el yazmalarının cilt, hat, tezhip ve tasvir üslupları 28 adet eser üzerinden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Başlangıçta Timurî ve Karakoyunlu Türkmen dönemlerinin kitap sanatları üslup ve teknikleri temel alınarak hazırlanan dönemin el yazmalarının, zaman içerisinde yeni üslup ve teknikler geliştirerek, döneme özgü karakterlere kavuştukları belirlenmiştir. Sultan Halil’in babası Uzun Hasan’ın vefatından (1478) sonra tahta geçmek üzere Tebriz’e gitmesiyle, Şiraz’da oluşturulan kitap sanatları geleneği ve sanatçıları da Tebriz’e aktarılmıştır. Bu olgu, Tebriz’de Halil’den sonra Akkoyunlu hükümdarı olan kardeşi Sultan Yakub dönemi kitap üretiminin de temelini oluşturmuştur. Anahtar Kelimeler: Akkoyunlu Türkmen Sultanı Halil, Akkoyunlu Türkmen Sultanı Uzun Hasan, tezhip, hat, cilt sanatı, kumral resim üslubu, ticari Türkmen resim üslubu, Sultan Halil Saray resim üslubu. | |||
| This thesis evaluates the patronage of the Akkoyunlu prince Sultan Halil (ca. 1441-1478) in the arts of the book. He was first the governor of the provincial city of Shiraz and then, for a short time, the ruler of the Akkoyunlu Turkmans, who dominated western Iran from the mid-15th century to the beginning of the 16th. He was the son and heir apparent of the founder of the Akkoyunlu state, Uzun Hasan, and the governor of Shiraz for seven years, from 1471 until his father’s death in 1478, when he acceded the Akkoyunlu throne in Tabriz, with his reign lasting only six and a half months. Sources mention that he patronized a book production workshop during his governorship of Shiraz. Several high-quality illuminated manuscripts and a single illustrated one dedicated to him have survived. In addition, there are illuminated and illustrated manuscripts prepared during his governorship of Shiraz or containing the name of Shiraz in their colophons prepared during this period. Manuscripts, which date to this period, copied by master calligraphers, who are known to have worked for the Akkoyunlu Turkmans, have also been identified. The existence of this group of manuscripts proves that Sultan Halil was a prominent patron of book arts during the Akkoyunlu Turkman period, and that there was an active production of manuscripts in Shiraz during his gubernatorial period, both at the Akkoyunlu court and with the contributions of freelance workshops. In the illustrated manuscripts “brownish painting style” and “commercial Turkman painting style” were used. The Akkoyunlu Turkman manuscripts prepared or during the reign of Sultan Halil or dedicated to him are mostly works on sufism, philosophy, moralty, politics, and literature, as well as copies of the Qur’an. This thesis evaluates the binding, calligraphy, illumination and painting styles of 28 manuscripts dated to the period of Sultan Halil and concludes that while they initially followed the styles and techniques used during the Timurid and Karakoyunlu Turkman periods, new styles and techniques were developed over time with the later manuscripts acquiring distinct characteristics. When Sultan Halil transferred to Tabriz after the death of his father Uzun Hasan (1478) to accede the Akkoyunlu throne, the tradition of book arts and artists created in Shiraz were also transferred there and formed the basis of book production in Tabriz during the reign of his brother Sultan Yakub, who succeeded Halil to the Akkoyunlu throne. Key Words: Akkoyunlu Turkman Sultan Halil, Akkoyunlu Turkman Sultan Hasan, illumination, calligraphy, binding, “brownish” painting style, “commercial” Turkman painting style, Sultan Halil royal painting style. | |||