MECELLETÜ’l-EZHER

Câmiu’l-Ezher Yüksek Konseyi üyesi Abdülazîz Muhammed Bek’in 1926 yılında Ezher’in üstlendiği misyonu ve dolayısıyla İslâm davetini her yere ulaştıracak bir derginin çıkarılması yolundaki talebinden birkaç yıl sonra Muhammed el-Ahmedî ez-Zavâhirî’nin Ezher şeyhliğine getirilmesinin ardından konu tekrar gündeme getirilmiş ve 29 Mayıs 1930 tarihinde Nûrü’l-İslâm adıyla bir derginin yayımlanmasına başlanmış, derginin adı üç yıl sonra Mecelletü’l-Ezher olarak değiştirilmiştir. Derginin amaçları ilk sayısında şöyle açıklanmıştır: İslâmî gerçekleri yaymak, dinin esas ve ahkâmına dair ileri sürülen bazı eleştirileri cevaplandırmak, Hz. Peygamber’in sünnetini uydurma hadislerden ayıklamak, İslâm büyüklerinin hayat hikâyelerini yazmak, İslâm’ı çirkin göstermeye yönelik her türlü teşebbüsü önlemek.

Dergi, 1941-1942 yıllarından itibaren yazı işleri müdürlüğünü yürüten M. Ferîd Vecdî ve arkadaşlarının bir platformu haline gelmiştir. 1946’da Ezher Şeyhi Mustafa Abdürrâzık’ın başkanlığında toplanan bir komisyon Mecelletü’l-Ezher için bazı yeni yöntem ve hedefler belirledi. Bunlar arasında derginin Câmiu’l-Ezher’in mesajını en iyi biçimde ifade edecek şekilde ıslah edilmesi, konuların çeşitlendirilmesi, yabancı dilde bir ek hazırlanması, kıymetli Arapça yazmaların tanıtılması, basılması veya dergide yayımlanması gibi hususlar bulunuyordu. Ayrıca derginin gerçekleştireceği faaliyetler içinde İslâmî araştırmalara destek verilmesi, Ezher ile diğer üniversite ve araştırma merkezleri arasında irtibat kurulması, Ezherliler için eğitim ve öğretim malzemelerinin hazırlanması gibi konular yer alıyordu.

Mecelletü’l-Ezher başlangıcından 1952 yılına kadar aylık olarak, Ağustos 1954 – Ocak 1955 arasında ayda iki sayı çıkarıldıktan sonra Şubat 1955’ten itibaren tekrar eski periyoduyla yayımlanmıştır. Dergide tefsir, hadis, kelâm, fıkıh, tarih, siyer ve biyografi, edebiyat, pozitif ilimler, İslâm dünyasından haberler, kitap tanıtımı, hikâye ve fıkralar gibi konularla İslâm dini hakkında Batı’da yayımlanmış kitap ve makalelere yer verilmiş, ayrıca sonuna bazı yazıların İngilizce çevirileri eklenmiştir.

Siyasetten uzak kalınacağı daha ilk sayısında belirtilmekle birlikte Mecelletü’l-Ezher’de güncel siyasî eğilimleri meşrulaştıran, bazan siyaseti yönlendirmeyi amaçlayan yazılar da çıkmıştır. Meselâ Cemâl Abdünnâsır döneminde İslâm sosyalizmi ele alınmış, Arap-İsrail savaşı gibi önemli meselelere dergi yöneticilerinin ortaya koyduğu İslâmî ölçüler çerçevesinde yaklaşımlarda bulunulmuştur. Dergide önce krallık döneminin yönetim şeklini destekleyen yazılar neşredilmiş, ardından cumhuriyeti ilân eden ihtilâl hareketini meşrû sayan bir tutum sergilenmiş, ihtilâlin Ezher Üniversitesi’ndeki reform hareketi bilimsel devrim olarak gösterilmiş, siyasî düzen sosyalizme kayınca bu temayül ve uygulama İslâmî çerçeve içinde görülmüş, iktisadî teşekküller kamulaştırılınca bunun fıkıhtaki mesâlih-i mürsele veya sedd-i zerâi‘ ilkelerine dahil olduğu açıklanmıştır. 1954 ve 1965 yıllarında devletin İhvân-ı Müslimîn ile çatışması üzerine dergi bu topluluğu eleştiren bir tavır içine girmiştir. Enver Sedat’ın Abdünnâsır’ın çizgisinden ayrılarak “din ve ilim devleti” sloganı etrafında oluşturduğu politika neticesinde Ezher dergisinde bu yönde yazılar yazılmış, din ve siyaset, şûra ve demokrasi konularında makalelere yer verilmiş, Ezherliler tarafından hazırlanan anayasa ve çok sayıda kanun taslağı yayımlanmıştır (1970-1981 yılları arasında Mecelletü’l-Ezher’de çıkan siyasî içerikli yazılar için bk. Hilal Görgün, Die politische Rolle der Azhar in der Sadat-Ära [1970-1981], İstanbul 1998).

Derginin editörlüğünü yapanlar arasında Muhammed Hıdır Hüseyin, M. Ferîd Vecdî, Ahmed Hasan ez-Zeyyât, Muhibbüddin el-Hatîb, Muhammed Arefe, Abdüllatîf es-Sübkî, Abdurrahman Îsâ, Abdürrahim Fevde, Abdülvedûd Şelebî, Muhammed Sâbir el-Berdisî ve Abdülmutî‘ Beyyûmî gibi Ezher ulemâsı bulunmaktadır.

Başından beri Meşyehatü’l-Ezher tarafından çıkarılan dergiyi Muharrem 1392 (Şubat 1972) tarihinden itibaren Ezher’in önemli komisyonlarından biri olan Mecmau’l-buhûsi’l-İslâmiyye neşretmeye başlamıştır. 2003 yılı içinde derginin 76. cildine ait sayılar yayımlanmıştır.

BİBLİYOGRAFYA

W. C. Smith, The Azhar Journal-Survey and Critique (doktora tezi, 1948), Princeton University.

a.mlf., Islam in Modern History, London 1957, s. 122-156.

M. Mansûr Mahmûd Heybe, eṣ-Ṣıḥâfetü’l-İslâmiyye fî Mıṣr beyne ʿAbdinnâṣır ve’s-Sâdât: 1952-1981, Mansûre 1410/1990, s. 157-177.

Sâmî Abdülazîz el-Kûmî, eṣ-Ṣıḥâfetü’l-İslâmiyye fî Mıṣr fi’l-ḳarni’t-tâsiʿ ʿaşer, Mansûre 1413/1992, tür.yer.

Enver el-Cündî, Mevsûʿatü târîḫi’ṣ-ṣıḥâfeti’l-İslâmiyye ḫilâle’l-ḳarni’r-râbiʿ ʿaşer, [baskı yeri yok] 1986 (Dârü’l-ensâr), tür.yer.

Hilal Görgün, Die politische Rolle der Azhar in der Sadat-Ära (1970-1981), İstanbul 1998, tür.yer.

Mahmûd eş-Şarkāvî, “Reʾy fî Mecelleti’l-Ezher”, er-Risâle, XIV/684, Kahire 1946, s. 1039-1040.

“el-Lâʾiḥatü’d-dâḫiliyye li-Mecelleti’l-Ezher”, a.e., s. 1069.