MEHÂMİLÎ, Hüseyin b. İsmâil

235 (849) yılında Bağdat’ta doğdu. Aslen Basralı Benî Dabbe kabilesinden olup Bağdat’a yerleşen Mehâmilî ailesinin önde gelen âlimlerindendir. Atalarından biri mahmil (çoğulu mehâmil) ticaretiyle uğraştığı için onun soyundan gelenler Mehâmilî nisbesiyle anılmıştır. Hadis öğrenimine 244 (858) yılında Bağdat’ta Muhammed b. Yezîd er-Rifâî’nin yanında başlayan Mehâmilî ayrıca Hammâd b. İshak, Ya‘kūb b. İbrâhim ed-Devrakī, Buhârî, Ebû Ca‘fer İbn Ebû Şeybe, Zübeyr b. Bekkâr, İbnü’l-Bâgandî, İbn Vâre gibi muhaddislerden hadis dinledi. Kendisinden hadis alanlar arasında Taberânî, Dârekutnî, Da‘lec b. Ahmed, Muhammed b. Ömer el-Bağdâdî ve İbn Cümey‘ el-Gassânî yer almaktadır. Mehâmilî yirmî beş yaşında Kûfe kadısı oldu ve altmış yıl bu görevde kaldı. Kûfe kadılığı yanında Fars bölgesinin kadılığı da kendisine verildi. Ömrünün sonlarına doğru görevinden ayrılarak hadis rivayetiyle meşgul oldu. Kûfe’deki evi fıkıh konularının müzakere edildiği bir ilim meclisi haline gelmişti. Mehâmilî 22 Rebîülâhir 330 (14 Ocak 942) tarihinde Bağdat’ta vefat etti.

Döneminin önde gelen muhaddis ve fakihlerinden kabul edilen Mehâmilî alçak gönüllüğü ve takvâsıyla tanınmıştır. Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr ve İzzeddin İbnü’l-Esîr, Mehâmilî’nin Şâfiî mezhebine mensup olduğunu ifade etmekle birlikte diğer kaynaklarda bu konuda herhangi bir bilgi mevcut değildir. Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’nin birçok râvisi arasında eseri sonraki nesillere aktaran beş râviden biri olan Mehâmilî, Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’yi semâ yoluyla değil Buhârî’nin Bağdat’taki imlâ meclislerinde aldığı ve hatalı bir nüsha meydana getirdiği için rivayeti fazla rağbet görmemiştir.

Eserleri. 1. el-Emâlî (nşr. İbrâhim İbrâhim el-Kaysî, Amman 1412/1991). el-Eczâʾü’l-Meḥâmiliyyât, Eczâʾü’l-Meḥâmilî, el-Meḥâmiliyyât diye de anılan ve emâlî türünün en tanınmış örnekleri arasında yer alan eser farklı konulara dair 533 hadis ihtiva etmektedir.

2. Kitâbü’d-Duʿâʾ (nşr. Mes‘ûd Abdülhamîd Muhammed es-Sa‘dûnî, Beyrut 1995; nşr. Amr Abdülmü’min, Kahire 1993). Hz. Peygamber’in yolculuk sırasında yaptığı ya da yapılmasını tavsiye ettiği duaları ihtiva eden bir hadis cüzü olup Nevzat Sabri Akın bununla ilgili bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır (bk. bibl.).

Mehâmilî’nin ayrıca Ṣalâtü’l-ʿîdeyn (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmû‘, nr. 90/10) ve Hadîs (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmû‘, nr. 66/7, 78/9, 94, 115) adlı çalışmaları vardır. İbnü’n-Nedîm, onun Kitâbü’s-Sünen fi’l-fıḳh adlı bir eserinin bulunduğunu söylemekle birlikte (el-Fihrist, s. 288) eserin günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Mehâmilî, el-Emâlî (nşr. İbrâhim İbrâhim el-Kaysî), Amman 1412/1991, neşredenin girişi, s. 15-49.

İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (Teceddüd), s. 288.

Hatîb, Târîḫu Baġdâd, VIII, 19-20.

İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam, VI, 327-328.

İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VIII, 392.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XV, 258-264.

Safedî, el-Vâfî, XII, 341-342.

İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 203-204.

Süyûtî, Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ (Lecne), s. 345.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 588.

Abdülazîz ed-Dihlevî, Bustânü’l-muhaddisîn (trc. Ali Osman Koçkuzu), Ankara 1986, s. 138.

Fuat Sezgin, Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar, İstanbul 1956, s. 168,174.

a.mlf., GAS (Ar.), I, 357-358.

Nevzat Sabri Akın, Mehâmilî ve “Kitâbü’d-dua” İsimli Hadis Cüz’ü (yüksek lisans tezi, 1990), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan İbn Selmân – Ebû Huzeyfe Râid b. Sabrî, Muʿcemü’l-muṣannefâti’l-vâride fî Fetḥi’l-bârî, Riyad 1412/1991, s. 80.

M. Yaşar Kandemir, “el-Câmiu’s-sahîh”, DİA, VII, 116.