MEHMED ESAD EFENDİ

İstanbul Şehzadebaşı’nda Emin Nûreddin mahallesinde doğdu. Huzur dersleri mukarrirlerinden Ahıskalı Nûman Efendi’nin oğludur. Şehzade Camii birinci imamı Hâfız Emin Efendi’den Kur’ân-ı Kerîm okuyarak 1856’da hâfız oldu. Yazı dersi yanında Arapça ve Farsça öğrenmeye başladı. 1862’de Süleymaniye Camii’nde eski fetva emini Hacı Mehmed Nûri Efendi’nin derslerine devam etti. 1863’te ibtidâ-i hâric, 1869’da hareket-i hâric, iki yıl sonra ibtidâ-i dâhil, 1872’de hareket-i dâhil derecelerine ulaştı. Mayıs 1873’te icâzet aldı. Ruûsu 1874’te mûsıle-i Sahn derecesine yükseltildi. Aynı yıl Süleymaniye Camii’nde ders okutmaya başladı, ilk icâzeti 1890 yılında verdi.

1865’te 50 kuruş müderrislik maaşı alan Mehmed Esad Efendi 1876’da fetvahâneye girdi. Bir yıl sonra Sahn, 1879’da ibtidâ-i altmışlı, aynı yıl içinde mûsıle-i Süleymâniyye derecelerine ulaştı; 1880’de İ‘lâmât-ı Şer‘iyye mümeyyizliği ikinci muavinliğine getirildi. Bu yılın ramazan ayında huzur dersleri muhataplığı ile ödüllendirildi. 1881’de ruûsu hâmise-i Süleymâniyye derecesine yükseltildi. 1885’te birinci muavinliğe terfi etti. 1891’de İ‘lâmât-ı Şer‘iyye mümeyyizi oldu. Bir süre 3895 kuruş maaşla Trabzon mevleviyetine nâil olduysa da 1894’te tekrar “tarîk” maaşına döndü. 1891’de mahreç pâyesini aldı. 1892’de İ‘lâmât-ı Şer‘iyye mümeyyizliğine ilâveten Meclis-i İntihâb-ı Hükkâmü’ş-şer‘ üyeliğine getirildi ve bu görevde on yedi yıl kaldı. 1893’te bilâd-ı hamse, 1895’te Haremeyn ve 1896’da İstanbul pâyesiyle taltif edildi. 1898’de Anadolu kazaskerliği pâyelerine ulaştı. 1896 yılında Defter-i Hâkānî Nezâreti şer‘iyye memurluğuna nakledilen Mehmed Esad Efendi dört ay sonra İ‘lâmât-ı Şer‘iyye mümeyyizliğiyle görevlendirildi. 1908’de Meclis-i Tetkîkāt-ı Şer‘iyye reisi, bir yıl sonra 10.000 kuruş maaşla fetva emini oldu. Yaş haddini doldurduğu halde Meclis-i Vükelâ kararıyla vazifeye devamı sağlandı.

24 Ocak 1913’te Mahmud Şevket Paşa kabinesinde şeyhülislâmlığa getirildi. Mahmud Şevket Paşa’nın suikasta uğraması ve kabinenin düşmesi üzerine 11 Haziran 1913 tarihinde görevinden ayrıldı. Hemen ardından kurulan Said Halim Paşa hükümetinde de yine şeyhülislâm olarak kabineye girdi (12 Haziran 1913). 15 Mart 1914’te istifa ederek ayrıldı (Takvîm-i Vekāyi‘, nr. 1759; İkdam Gazetesi, nr. 6030). Şeyhülislâmlığı toplam bir yıl iki ay kadar sürmüştür (İlmiyye Salnâmesi’nde tayin tarihi yanlıştır).

1880-1891 yılları arasında bulunduğu huzur dersleri muhataplığı esnasında kendisine dördüncü rütbeden Mecîdî ve Osmanlı nişanları verildi. 1895’te üçüncü ve 1897’de birinci rütbeden Mecîdî nişanı aldı, 1895’te gümüş imtiyaz madalyası ile taltif edildi. Arapça ve Farsça bilen Mehmed Esad Efendi İstanbul’da vefat etti.

BİBLİYOGRAFYA

İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi, Ulema Sicil Dosyaları, nr. 521.

BA, Sadrazamlar Dosyası, nr. 60, 62.

İlmiyye Salnâmesi, s. 633-635.

Danişmend, Kronoloji², V, 161.

Sadık Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, İstanbul 1980, III, 205-206.

Takvîm-i Vekāyi‘, nr. 1353, 1759.

İkdam Gazetesi, nr. 6030.