Mehmet Dağlar. Şah Tahmasb’ın dini siyaseti (1524-1576). Doktora tezi (2017)

Mehmet Dağlar. Şah Tahmasb’ın dini siyaseti (1524-1576). Doktora tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017, V+218 s.

Özet

Safevi hükümdarı Şah İsmail’in vefatının ardından Şah Tahmasb’ın tahta çıkışı ile birlikte devlete hâkim olan Kızılbaş kabilelerin başlattığı çatışmalar Tahmasb üzerinde büyük bir etki yaratmıştır. Bu yüzden Tahmasb Kızılbaş kabilelerin gücünü kırmak için onları birbirlerine karşı kışkırtmıştır. Kızılbaş kabilelerin siyasi gücünü kontrol altına aldıktan sonra tövbe edişi ile birlikte yeni bir siyaset izlemeye başlamıştır. Babasının başlattığı İran’ın Şiileştirilmesi sürecini hızlandırarak gerekli adımları atmıştır. İran’ı Şiileştirme faaliyetleri Arap ulema aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Tahmasb’ın tövbesi ile Şiilikte mutaassıp bir vaziyet alması Şiiliği yaymadaki ısrarını göstermektedir. Bu doğrultuda İmamiyye Şiiliği’ne aykırı olan Şii ve Sünni tüm akımlar ortadan kaldırılarak İmamiyye Şiiliği İran’ın tamamına yerleştirilmeye çalışılmıştır.

Abstract

After the death of the Safavid ruler Shah Ismail, the conflicts initiated by the Kizilbash tribes who were in control of the state together with the ascension of Shah Tahmasb had a great influence on Tahmasb. That is why, in order to dishearten them, Tahmasb provoked Kizilbash tribes against each other. After controlling the political power of the Kizilbash tribes, he began to pursue new politics with his repentance. Accelerating his father’s initiative on the procees of Iran’s Shi’ism, he began to take necessary steps for that purpose.The activities of Iran’s Shi’ism were carried out through the Arab ulema. Tahmasb shows his insistence on spreading Shi’ism by taking a different position in Shiism with his repentance. In this direction, all Shia and Sunni streams, which were contrary to the Imamiyya, was abolished and the Imamiyya was tried to be placed in the whole of Iran.

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR … III
ÖZET … IV
SUMMARY … V
GİRİŞ … 1
ŞAH TAHMASB’A KADAR SAFEVİ TARİHİ … 12

BÖLÜM 1: ŞAH TAHMASB’IN ERKEN DÖNEMİ … 19
1.1. Tahmasb’ın Şehzadeliği ve Tahta Çıkışı … 19
1.2. Kızılbaş Emirlerin İktidar Mücadelesi … 21
1.3. Tahmasb’ın Saltanatının Meşruiyeti … 32
1.4. Tahmasb’ın İmamiyye Şiiliği’ne Geçişi: Büyük Tövbe … 38

BÖLÜM 2: ŞAH TAHMASB DÖNEMİNDE İRAN’DA DİNİ HAYAT VE
ŞİİLEŞTİRME POLİTİKALARI … 52
2.1. Kızılbaş Geleneklerinin Yasaklanması … 53
2.2. Sebbü’s Sahabe … 64
2.3. Aşura Matemi … 67
2.4. Mukaddes Mekanların Himayesi … 70
2.4.1. İmam Rıza Asitanesi … 71
2.4.2. İmamzade Türbeleri … 75
2.4.3. Şeyh Safi Asitanesi … 78
2.4.4. Mescit ve Diğer Mübarek Mekânlar … 79
2.5. Hayır Faaliyetleri … 80

BÖLÜM 3: ŞAH TAHMASB DÖNEMİNDE DİNİ MAKAMLAR … 83
3.1. Sadaret … 83
3.2. Şeyhülislam … 86
3.3. Müderrislik … 88
3.4. Nikabet … 92
3.5. Halife … 98
3.6. Muhtesib … 100

BÖLÜM 4: ŞAH TAHMASB’IN DİN ADAMLARI İLE İLİŞKİSİ … 104
4.1. Tahmasb’ın Din Adamlarına Verdiği Önem … 104
4.2. İran’a Göç Eden Din Adamları … 109
4.2.1. Muhakkık-ı Kerekî … 111
4.2.2. Nimetullah Hillî … 116
4.2.3. İbrahim Katifî … 117
4.2.4. Hüseyin B. Abdussamed Harısî … 118
4.2.5. Mukaddes Erdebilî … 119
4.2.6. Gıyaseddin Mansur Şirazî … 119
4.2.7. Şeyh Abdul’al … 121
4.3. Din Adamlarının Yaptıkları İlmi Tartışmalar … 121

BÖLÜM 5: ŞAH TAHMASB’IN TEBAASINA YÖNELİK TUTUMU … 130
5.1. Sünnîler … 132
5.1.1. Babürlüler … 137
5.1.2. Özbekler … 140
5.1.3. Şirvanşahlar … 148
5.1.4. Kürtler … 150
5.2. Gayrimüslimler … 151
5.3. Gulat-ı Şia … 157
5.3.1. Noktevîler … 161
5.3.2. Kalenderîler … 163
5.3.3. İsmailîler … 165
5.4. Diğer Şii Gruplar … 167

BÖLÜM 6: ŞAH TAHMASB’IN TARİKATLARA KARŞI POLİTİKASI … 169
6.1. Muş’aşalar … 174
6.2. Nimetullahiler … 175
6.3. Mar’aşiler … 177
6.4. Nurbahşiyye … 177
6.5. Nakşibendiyye … 179

SONUÇ … 181
KAYNAKÇA … 190
EKLER … 213
ÖZGEÇMİŞ … 218