Meltem Demiralp. Harezmşahlar Devleti’nde Alâaddin Muhammed’in annesi Terken Hatun. Yüksek lisans tezi (1997)

Meltem Demiralp. Harezmşahlar Devleti’nde Alâaddin Muhammed’in annesi Terken Hatun. Yüksek lisans tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997, [14] 68 [ 8] s.

İçindekiler

ÖNSÖZ
GİRİŞ
KAYNAKLARIN TANITIMI
KISALTMALAR TABLOSU

Harezm Bölgesi
Harezm’in Coğrafi Özellikleri … 1
Harezm’in Önemi ve Harezmşahlar’a Kadar Bölgenin Kısa Tarihi … 3
Harezmşahlar Devleti’nin Alâaddin Muhammed’e Kadar Özet Tarihi … 5

BÖLÜM I. Terken Hatun’un Tarih Sahnesine Çıkışı … 10
“Terken” Kelimesi Hakkında Bilgi … 10
Kelimenin Okunuşu … 11
Kelimenin Mânası … 11
Unvanın Kullanıldığı Yerler … 13
Terken Hatun’un Menşei … 15
Terken Hatun’un Şahsiyeti … 17

Terken Hatun’un Devlet İdaresindeki Rolü … 21
Gürgânc Kuşatmasmda Terken Hatun’un Gösterdiği Yararlılık … 21
Harezmşah-Karahitay İlişkilerine Olan Etkisi … 23
Terken Hatun’un Torunu Han Sultan’ın İzdivacı Dolayısıyla Cereyan Eden Olaylardaki Rolü … 27
Kezlik-Han Olayı … 31
Terken Hatun’un Şeyh Mecd ü’d-din Bağdadi Olayındaki Etkisi … 33
Terken Hatun’un Vezir Tayinindeki Etkisi … 35
Vezirin Sonu … 36
Veliaht Tayini Meselesinde Terken Hatun’un Nüfuzu … 37

BÖLÜM II. Terken Hatun’un Siyasi Otoritesinin Zayıflama Dönemi
Moğol İstilası … 42
Moğol İstilasının Başlangıcında Terken Hatun’un Tutumu … 46
Terken Hatun’un Harezm’den Ayrılışı ve Ölümü … 47
Terken Hatun’un Devlet İdaresinde Görev Almış Akrabaları … 51
Harezmşahlar Devlet Teşkilatı .. 55
SONUÇ … 68
EKLER
BİBLİYOGRAFYA

Sonuç

Harezmşahlar İmparatorluğu, diğer Türk devletlerinde de görmekte olduğumuz iç çekişmelerin, taht kavgalarının ve rekabetin en açık örneklerini gösteren bir idari yapı içerisinde olmuştur. Terken Hatun, bu olayların en aktif şahsiyetlerinden biridir. Zira, otoriter, hırslı, girişken ve yerine göre acımasız kişiliğiyle ihtirasını, adil, hayırsever ve koruyucu tavırlarıyla da kadınlığını yaşadığı dönem içerisinde, fazlasıyla sergilemiştir. Bu vasıflar içerisinde ihtirası biraz daha ağır basmıştır.

Araştırma konumuz olan Terken Hatun ile ilgili yaptığımız uzun çalışmada elde ettiğimiz sonuçlar şunlardır:

Harezmşahlar İmparatorluğu’nun en başarılı Sultanı Tekiş ile süren evliliği boyunca tamamıyla geri planda kalmış, ne devlet idaresi, ne de sosyal herhangi bir olayda rol oynamamıştır.

Sultan Tekiş’in ölümünün akabinde tahta oturan Sultan Alâaddin Muhammed döneminde ise durum, tam tersi bir hal almıştır. Bu dönemde, Terken Hatun devlet idaresinde oğlu kadar söz sahibi olmakta, adalet konusunda da kararlar alan bir sultan niteliğine bürünmüştür. Kültürü, zekası, adaleti ve hayırseverliği ile meşhur olan Terken Hatun, özel bir inşâ divanına da sahiptir.

Ancak daha sonraki zamanlarda, Terken Hatun’un farklı yönlerini de görmekteyiz. Çünkü O, yeri geldiğinde, oğlunu ve devletini korumak için, kan dökmekten çekinmeyen bir kadındır. Bunun yanında, oldukça kararlı ve inançlı bir kişiliğe sahiptir. Cengiz’e esir düştüğü sırada, onun yanından, torunu Celâleddin’e kaçmayı düşünmemiş gururu ve inadı ağır basmış olduğundan dolayı, esareti özgürlüğe tercih etmiştir.

Terken Hatun’un, oğlu üzerindeki yaptırım gücü oldukça fazladır. Veliaht tayini ve Vezir Nizâmülmülk meselelerinde kendi isteklerini yerine getirtmiştir. Oldukça zeki bir kadın olan Terken Hatun’un, oğlu Sultan Alâaddin Muhammed ile araları açıldıktan sonra aldığı kararların, yanlı ve mantıktan uzak olması, Harezmşahlar Devleti için hiç de olumlu sonuçlar doğurmamıştır.

Tüm bu özelliklere sahip olan Terken Hatun, Harezmşahlar Devleti tarihinde mühim bir yer teşkil eder. Mevcut hükümdar anneleri içinde, olumlu yönleri ağır basan bir kadındır.