MERDÂVÎ, Ali b. Süleyman

Ebü’l-Yümn el-Uleymî -bizzat Merdâvî’den nakledildiğine göre- 817 (1414), Sehâvî ve Şevkânî ise yaklaşık 820 (1417) yılında Nablus’a bağlı Merdâ beldesinde doğduğunu belirtir. Merdâvî, gençlik döneminde Halîl şehrine giderek Şeyh Ömer el-Mücerred Zâviyesi’nde kaldı ve burada Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledi. Daha sonra Dımaşk’ın Sâlihiye semtindeki Şeyhülislâm Ebû Ömer Medresesi’nde tahsil gördü. Bu sebeple Dımaşkī ve Sâlihî nisbeleriyle de anılır. Takıyyüddin İbn Kundüs el-Ba‘lî, Burhâneddin İbn Müflih, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. İbrâhim et-Trablusî, Şehâbeddin Ahmed b. Yûsuf el-Merdâvî, Ebû Şa‘r Zeynüddin Abdurrahman b. Süleyman, Ebü’r-Rûh Îsâ el-Bağdâdî ve Ebü’l-Kāsım en-Nüveyrî gibi hocalardan fıkıh, usul ve Arap dili okudu. Bu arada İbn Nâsırüddin, Şemseddin es-Sîlî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Kerekî, Zeynüddin İbnü’t-Tahhân, Şehâbeddin İbn Abdülhâdî gibi hocalardan hadis, hesap ve ferâizle ilgili dersler aldı. Hocası Burhâneddin İbn Müflih’in ölümünün ardından onun derslerini devam ettiren Merdâvî aynı zamanda Dımaşk’ta Hanbelî kadılığı yaptı. Ömrünün sonuna doğru bu görevinden ayrılan Merdâvî’nin öğrencileri arasında İbnü’l-Mibred ve Mısır Kādılkudâtı Bedreddin Muhammed b. Muhammed es-Sa‘dî gibi fakihler ve kadılar bulunmaktadır. Merdâvî, 6 Cemâziyelevvel 885 (14 Temmuz 1480) tarihinde Dımaşk’ta Sâlihiye semtinde vefat etti ve Kāsiyûn Mezarlığı’na gömüldü.

Eserleri ve görüşleriyle Hanbelî mezhebi tarihinde önemli bir yere sahip olan Merdâvî “şeyhülislâm” ve “şeyhülmezheb” lakaplarıyla anılmış, mezhepte fetva ve hüküm onun görüşleri doğrultusunda verilmiştir. Haccâvî ve İbnü’n-Neccâr gibi müteahhir Hanbelî âlimlerinin eserlerinde “kādî” lakabıyla Merdâvî kastedilir. İbn Kudâme’nin el-Muḳniʿini şerh, tashih ve tenkih ettiği için kendisine “münakkih” lakabı da verilmiştir (Abdülkādir Bedrân, s. 409).

Eserleri. 1. el-İnṣâf fî maʿrifeti’r-râciḥ mine’l-ḫilâf ʿalâ meẕhebi’l-İmâmi’l-mübeccel Aḥmed b. Ḥanbel (nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkī, I-XII, Kahire 1374-1378/1955-1958; Beyrut 1406/1986). Muvaffakuddin İbn Kudâme’nin el-Muḳniʿ adlı eserinin geniş bir şerhi olan bu çalışmada Merdâvî mezhepte tercih edilen, sahih veya asah kabul edilen görüşleri delilleriyle birlikte ortaya koymuştur. Ebü’l-Yümn el-Uleymî eseri el-İtḥâf diye kısaltmıştır. Merdâvî, 867 (1463) yılında tamamladığı şerhini 872’de (1468) et-Tenḳīḥu’l-müşbiʿ fî taḥrîri aḥkâmi’l-Muḳniʿ fî fıḳhi imâmi’s-sünne Aḥmed b. Ḥanbel adıyla ihtisar etmiştir (nşr. Muhibbüddin el-Hatîb, Kahire, ts.). Bu ihtisar Hanbelî literatüründe önemli bir yere sahip olmuş ve üzerinde çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Haccâvî, esere dair Ḥavâşi’t-Tenḳīḥ fi’l-fıḳh ʿalâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel adıyla bir hâşiye yazmış (nşr. Yahyâ b. Ahmed el-Cürdî, Kahire 1412/1992; Medine 1416/1995), Takıyyüddin İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî de buna bazı ekleme ve çıkarmalarla Müntehe’l-irâdât fî cemʿi’l-Muḳniʿ maʿa’t-Tenḳīḥ ve ziyâdât isimli kitabını telif etmiştir (I-III, Beyrut, ts., [Buhûtî’nin şerhi Deḳāʾiḳu üli’n-nühâ ile birlikte], nşr. Abdullah b. İbrâhim ez-Zâhim, [doktora tezi, 1400/1980], el-Câmiatü’l-İslâmiyye, Medine; nşr. Abdülmelik b. Abdullah b. Düheyş, Mekke 1416/1995). Buhûtî, Müntehe’l-irâdât üzerine Deḳāʾiḳu üli’n-nühâ li-şerḥi’l-Müntehâ adında bir şerh yazmıştır (I-III, Beyrut, ts.; ayrıca bu eser Şerḥu Müntehe’l-irâdât adıyla basılmıştır, I-III, Beyrut, ts.; Riyad 1380/1960; I-IV, Kahire 1319-1320 [Keşşâfü’l-ḳınâʿın kenarında]). Ahmed b. Muhammed b. Ahmed eş-Şüveykī, İbn Kudâme’nin el-Muḳniʿi ile Merdâvî’nin et-Tenḳīḥ’ini et-Tavżîḥ fi’l-cemʿ beyne’l-Muḳniʿ ve’t-Tenḳīḥ adıyla birleştirmiştir (nşr. Nâsır b. Abdullah b. Abdülazîz el-Meymân, I-III, Mekke 1418/1997). 2. Taḥrîrü’l-menḳūl fî tehẕîbi ʿilmi’l-uṣûl. Merdâvî 877’de (1472) kaleme aldığı, Hanbelî mezhebinin temel usul kitaplarından biri olan eserini et-Taḥbîr şerḥu’t-Taḥrîr adıyla şerhetmiştir (nşr. Abdurrahman b. Abdullah el-Cibrîn, İvaz b. Muhammed el-Karanî ve Ahmed b. Muhammed b. Sâlih es-Serrâh, I-VIII, Riyad 1421/2000). Takıyyüddin İbnü’n-Neccâr, kitabı önce Muḫtaṣarü’t-Taḥrîr (el-Kevkebü’l-münîr) adıyla ihtisar etmiş, daha sonra el-Muḥteberü’l-mübteker şerḥu’l-Muḫtaṣar (Şerḥu’l-Kevkebi’l-münîr) ismiyle üzerine bir şerh yazmıştır. Bu şerhi Muhammed Hâmid el-Fıkī neşretmişse de (Kahire 1372/1953) neşir eksik bir nüshadan yapıldığı için eserin ancak üçte biri kadardır. Muhammed ez-Zühaylî ve Nezîh Hammâd çeşitli nüshalarına dayanarak geniş dipnotlar, hâşiyeler ve çeşitli fihristler ilâvesiyle eserin ilmî neşrini gerçekleştirmişlerdir (I-IV, Dımaşk 1400-1402/1980-1982). 3. Taṣḥîḥu’l-fürûʿ. İbn Müflih’in Kitâbü’l-Fürûʿ adlı eserini tamamlayıcı nitelikte bir çalışma olup Ali b. Abdullah Âl-i Sânî (Katar 1379/1960) ve Abdüssettâr Ahmed Ferrâc (Kahire 1388/1967, Şemseddin İbn Müflih’in Kitâbü’l-Fürûʿu ile birlikte) tarafından yayımlanmış, ikincisini daha sonra Abdüllatîf Muhammed es-Sübkî tashih etmiştir (Beyrut 1402/1982, 1405/1985). Bunların dışında kaynaklarda Merdâvî’nin el-Künûzü (el-Ḥuṣûnü)’l-muʿaddetü’l-vâḳıye min külli şidde (dua ve evrâdla ilgili), Şerḥu’l-Âdâb, el-Menhelü’l-ʿaẕbü’l-ġazîr fî mevlidi’l-Hâdi’l-Beşîri’n-Neẕîr, el-Menhelü’l-ʿaẕb fî şerḥi esmâʾi’r-rab adlı eserlerinin bulunduğu belirtilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA
Ali b. Süleyman el-Merdâvî, el-İnṣâf fî maʿrifeti’r-râciḥ mine’l-ḫilâf (nşr. M. Hâmid el-Fıkī), Beyrut 1406/1986, neşredenin girişi, I, 3-5; a.mlf., Taṣḥîḥu’l-fürûʿ (İbn Müflih, Kitâbü’l-Fürûʿ içinde, nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc), Beyrut 1405/1985, neşredenin girişi, I, 8-21; Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, V, 225-227; Nuaymî, ed-Dâris fî târîḫi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Dımaşk 1370/1951, II, 108, 126; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-aḥmed (nşr. Abdülkādir el-Arnaût – Hasan İsmâil Merve), Beyrut 1997, V, 290-298; a.mlf., ed-Dürrü’l-münaḍḍad fî ẕikri aṣḥâbi’l-İmâm Aḥmed (nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Kahire 1412/1992, II, 682-683; Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 357; İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VII, 340-341; Şevkânî, el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ, I, 446; İbn Humeyd, es-Süḥubü’l-vâbile ʿalâ ḍarâʾiḥi’l-Ḥanâbile (nşr. Bekir b. Abdullah Ebû Zeyd – Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Beyrut 1416/1996, II, 739-743; Muhammed eş-Şattî, Muḫtaṣaru Ṭabaḳāti’l-Ḥanâbile (nşr. Fevvâz Zemerlî), Beyrut 1406/1986, s. 76-77; Abdülkādir Bedrân, el-Medḫal ilâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel (nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî), Beyrut 1405/1985, s. 409, 434, 439-441, 461; Brockelmann, GAL Suppl., II, 130; Îżâḥu’l-meknûn, I, 134, 331; II, 389, 450, 594; Abdülvehhâb İbrâhim Ebû Süleyman, Kitâbetü’l-baḥs̱i’l-ʿilmî, Cidde 1403/1983, s. 375-378; Kâmil Cemîl el-Aselî, “Mücîrüddîn el-ʿUleymî el-Ḥanbelî: Müʾerriḫu’l-Ḳudüs, naṣṣun cedîd ʿan ḥayâtih ve naṣṣu ẕeyli kitâbihi’l-Ünsi’l-celîl”, Dirâsât, XII/8, Amman 1405/1985, s. 122; Ferhat Koca, “Hanbelî Mezhebi”, DİA, XV, 531, 541-542.