Medine’nin kuzeybatısındaki Vebere harresinde ve Mescid-i Nebevî’nin 5 km. uzağındadır. İlk adı, içinde bulunduğu kabile bölgesinden dolayı Benî Selime Mescidi iken Resûl-i Ekrem’in burada öğle veya ikindi namazını kıldırdığı sırada nâzil olan Bakara sûresinin 144. âyeti uyarınca kıblesini Kudüs’teki Mescid-i Aksâ’dan Kâbe’ye çevirmesi üzerine (bk. KIBLE) “iki kıbleli mescid” anlamına gelen bugünkü adını almış, o tarihten sonra Hz. Peygamber’in unvanları arasına da “imâmü’l-kıbleteyn” eklenmiştir.
Ömer b. Abdülazîz, Medine valiliği sırasında Mescid-i Kıbleteyn de dahil olmak üzere Resûlullah’ın namaz kıldığı bütün mescidleri yenilemiştir (İbn Şebbe, I, 74). Memlük Sultanı Kayıtbay zamanında Medine bina emini olan Şâhin el-Cemâlî 893 (1488) yılında Mescid-i Kıbleteyn’in tavanını yeniletirken avlusunu da bir duvarla çevirtmiştir (Semhûdî, III, 842). Ömer b. Abdülazîz’den sonraki ilk ciddi imar Kanûnî Sultan Süleyman devrinde 950’de (1543-44) gerçekleşmiştir. Bu dönemde cami iki kıblesinde de yer alanı revaklarla birlikte 425 m2’lik bir alan kaplıyordu ve üzeri yine ahşap bir çatıyla örtülmüştü. 1073’te (1662) Medine’yi ziyaret eden Faslı âlim ve seyyah Ayyâşî’nin Mescid-i Kıbleteyn’in, etrafında yapı bulunmayan, bağ ve bahçeler içerisinde mâmur bir cami olduğunu söylemesi (er-Riḥletü’l-ʿAyyâşiyye, I, 252) Kanûnî devrinde (1520-1566) yapılan yenilemenin henüz korunduğunu göstermektedir. İbrâhim Rifat Paşa, 1901 yılındaki Hicaz seyahati sırasında caminin harap vaziyette olduğunu bildirir (Mirʾâtü’l-Ḥaremeyn, I, 413). En son 1987’de Suûdî hükümeti tarafından genişletilerek tamir ettirilen Mescid-i Kıbleteyn 3920 m2’lik alana sahip büyük bir camidir (Ahmed b. Yâsîn el-Hıyârî, s. 287). Bu yenileme sırasında Kâbe kıblesine mihrap, Kudüs tarafına ise Bakara sûresinin 144. âyetiyle Türkçe, Farsça, Urduca, İngilizce ve Fransızca meâlinin yazıldığı bir pano konulmuştu (pano daha sonra kaldırılmıştır). Tuğla kullanılarak yapılan bina tamamen granit kaplamadır ve kıble yönündeki iki köşesinde birer minare bulunmaktadır. Üzeri 8,7 m. çapında ve 8,18 m. yüksekliğinde iki kubbe ile örtülü olan harimin içi modern tarzda süsleme motifleriyle ve Türk hattatlarından Hasan Çelebi’nin yazdığı celî sülüs ve kûfî hatlarla bezenmiştir.
BİBLİYOGRAFYA
İbn Şebbe, Târîḫu’l-Medîneti’l-münevvere, I, 74, 77-78.
İbn Hacer, Fetḥu’l-bârî (Hatîb), I, 503, 571.
Sehâvî, et-Tuḥfetü’l-laṭîfe fî târîḫi’l-Medîneti’ş-şerîfe, Medine 1979, I, 38, 41, 439.
Semhûdî, Vefâʾü’l-vefâ bi-aḫbâri dâri’l-Muṣṭafâ (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), Beyrut 1404/1984, III, 840-842.
Ayyâşî, er-Riḥletü’l-ʿAyyâşiyye, Rabat 1397/1977, I, 252.
R. F. Burton, Personal Narrative of a Pilgrimage to al-Madinah and Meccah, London 1855, II, 44-45.
Mir’âtü’l-Haremeyn: Mir’ât-ı Medîne, II, 944-946.
İbrâhim Rifat Paşa, Mirʾâtü’l-Ḥaremeyn, Kahire, ts., I, 413-416.
Sâlih Lem‘î Mustafa, el-Medînetü’l-münevvere, Beyrut 1981, s. 199-202.
Abdülkuddûs el-Ensârî, Âs̱ârü’l-Medîneti’l-münevvere, Medine 1985, s. 127-129.
Abdülbâsıt Bedr, et-Târîḫu’ş-şâmil li’l-Medîneti’l-münevvere, Medine 1993, I, 290; III, 290-292.
Yûsuf Ragdâ el-Âmilî, Meʿâlimü Mekke ve’l-Medîne beyne’l-mâżî ve’l-ḥâżır, Beyrut 1418/1997, s. 362-363.
M. Mâcid Abbas Hulûsî, ʿİmâretü’l-mesâcid, [baskı yeri yok] 1998, s. 312-314.
Ahmed b. Yâsîn el-Hıyârî, Târîḫu meʿâlimi’l-Medîneti’l-münevvere ḳadîmen ve ḥadîs̱en, Riyad 1419/1999, s. 138-141, 287-289.
M. İlyas Abdülganî, el-Mesâcidü’l-es̱eriyye fi’l-Medîneti’n-nebeviyye, Medine 1424/2003, s. 184-197.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2004 yılında Ankara’da basılan 29. cildinde, 278-279 numaralı sayfalarda yer almıştır.