MİZZÎ, Muhammed b. Ahmed

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Safedî, vefat ettiğinde altmış yaşlarında olduğunu, İbn Hacer de bu bilgi doğrultusunda 690 (1291) yılından biraz önce doğduğunu belirtmektedir. Kahire’de yetişti ve İbnü’l-Ekfânî’nin derslerine devam etti. Bu sırada kıraat ilmi üzerinde yoğunlaşıp eş-Şâṭıbiyye’yi ezberledi ve kırâat-i seb‘adan icâzet aldı. Daha sonra matematik ve astronomiye yönelerek bu alanlarda kendinden söz ettirecek bir düzeye ulaştı. Mizzî’nin şöhreti daha çok usturlap ve rubu‘ tahtası yapımındaki ustalığından kaynaklanmaktadır. Yay yapımında da ustaydı. Pratik fonksiyonlarının ötesinde büyük sanat değeri taşıyan onun elinden çıkma aletler piyasa fiyatlarının çok üzerinde satılmaktaydı. Bunlardan bazı örnekler çeşitli müze ve kütüphanelerde mevcuttur. Mısır’dan Suriye’ye giderek önce Rabve şehrinde, ardından Dımaşk’taki Emeviyye Camii’nde muvakkitlik yapan Mizzî mekaniğin (hiyel) otomatları üzerinde de çalıştı, aynı zamanda nazım ve nesir olmak üzere edebiyatla da ilgilendi. Deneyleri sırasında güneşe çok bakması gözlerini etkilemiş, sadece bir gözüyle biraz görür olmuştur. Öğrencileri arasında Kudüs’te muvakkitlik yapan Zeynüddin Ebû Bekir b. Muhammed et-Temîmî el-Kerekî’nin adı anılmaktadır. Astronomik aletlerin yapım ve kullanımıyla ilgili önemli eserler kaleme alan Mizzî 750 yılının başlarında (1349) vefat etti.

Eserleri. 1. er-Risâletü’l-usṭurlâbiyye (British Library, nr. 977/1; Bodleian Library, nr. 1967/12; Bibliothèque Nationale, nr. 2547/6). 2. Nuḫabü’l-elbâb fi’l-ʿamel bi’l-usṭurlâb (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Felek, nr. 3993/1; Mîkāt, nr. 594). 3. Keşfü’r-reyb fi’l-ʿamel bi’l-ceyb (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mîkāt, nr. 771/6; Tal‘at, Mîkāt, nr. 78; Escurial Library, nr. II, 961/5; Bibliothèque Nationale, nr. 2547/23; Râmpûr Rızâ Ktp., nr. I, 434/32). 4. Naẓmü’l-lüʾlüʾi’l-müheẕẕeb fi’l-ʿamel bi’r-rubʿi’l-müceyyeb. Yirmi beş kıtadan oluşan bir eserdir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Teymûriyye, nr. 367/1; Rabat, el-Hizânetü’l-âmme, nr. 452/5, 454). 5. er-Ravżatü’l-muẓhirât fi’l-ʿamel bi-rubʿi’l-muḳanṭarât (dünya kütüphanelerinde mevcut yirmi civarındaki nüshası için bk. Rosenfeld – İhsanoğlu, s. 247). 6. Risâle fi’l-ʿamel bi’l-âleti’l-mücenneḥa (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mîkāt, nr. 771/6, 1093/11; Tal‘at, Mîkāt, nr. 78; Escurial Library, nr. II, 961/5; Bibliothèque Nationale, nr. 2547/23; Râmpûr Rızâ Ktp., nr. I, 434/32). 7. Risâle fi’l-ʿamel bi’r-rubʿi’l-maṭvî (Risâle fi’l-ʿamel bi-rubʿi’d-dâʾireti’l-mevżûʿ ʿaleyhi’l-muḳanṭarâtü’l-maṭviyye) (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mîkāt, nr. 13812; Bodleian Library, nr. I, 967/7). 8. Risâle fi’l-ʿamel bi’r-rubʿi’l-musaṭṭar (John Rylands Library, nr. 361). 9. Muḫtaṣar fi’l-ʿamel bi-rubʿi’d-dâʾire (Leiden University Library, nr. 1001/19). 10. Cedâvîlü mîḳātiyye (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Fâzıl, Mîkāt, nr. 62). 11. el-Eşkâlü’ş-şâhiyye fi’l-ʿamel bi’l-muḳanṭarat (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 323). 12. Risâle fi’d-dâʾireti’l-Hindiyye (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Teymûriyye, nr. 391/4; eserlerin yazma nüshaları için ayrıca bk. King, s. 63-64; Rosenfeld – İhsanoğlu, s. 246-247)

BİBLİYOGRAFYA
Safedî, el-Vâfî, II, 170-171; a.mlf., Nektü’l-himyân, Kahire, ts., s. 244; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, III, 325-326; Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 323, 860; Suter, Die Mathematiker, s. 165; Brockelmann, GAL, II, 155-156; Suppl., II, 156; Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 157; Sarton, Introduction, III/1, s. 696-697; D. A. King, A Survey of the Scientific Manuscripts in the Egyptian National Library, Winona Lake 1986, s. 63-64; I. Fernini, A Bibliography of Scholars in Medieval Islam, Abu Dhabi 1998, s. 178-179, 301-303; B. A. Rosenfeld – Ekmeleddin İhsanoğlu, Mathematicians, Astronomers and Other Scholars of Islamic Civilization and Their Works (7^th-19^th c.), Istanbul 2003, s. 246-247; G. Fehérvári, “An Eight / Fourteenth-Century Quadrant of the Astrolabist Al-Mizzī”, BSOAS, XXXVI (1973), s. 115-117.