MUÂFÂ b. İMRÂN

120 (738) yılından sonra doğdu. Hocası Süfyân es-Sevrî’nin kendisine taktığı “Yâkūtetü’l-ulemâ” lakabıyla tanınmıştır. Beş oğlundan Ali, Abdülkebîr ve Ahmed de sika râvilerdir. Diğer iki oğlu Musul’da meydana gelen vak‘ada Hâricîler tarafından öldürülmüştür. Kardeşi Hâlid b. İmrân önce Halife Mütevekkil-Alellah’ın sarayında çalışmış, daha sonra Mütevekkil-Alellah’ın ölümüne kadar Musul valiliğinde bulunmuştur. Bir diğer kardeşi Süleyman b. İmrân da yine Musul’da idarecilik yapmıştır.

Tebeu’t-tâbiînden olan Muâfâ b. İmrân Ebû Hanîfe, Mis‘ar b. Kidâm, Mâlik b. Enes, İbn Cüreyc, Süfyân es-Sevrî, Evzâî gibi muhaddislerden hadis öğrenmiş; kendisinden Bakıyye b. Velîd, Abdullah b. Mübârek, Mûsâ b. A‘yen, Vekî‘ b. Cerrâh, Bişr el-Hâfî rivayette bulunmuştur. Yahyâ b. Maîn, Ebû Hâtim er-Râzî ve Ebü’l-Hasan el-İclî gibi münekkitler Muâfâ’nın sika kabul edildiğini belirtmiş, Süfyân es-Sevrî de Muâfâ’yı takdir edenlerin sünnet ehli, onu kusurlu bulanların bid‘at ehli olduğunu söylemiştir. Cerh ve ta‘dîlde görüşüne itibar edilen Muâfâ, Hatîb el-Bağdâdî’nin belirttiğine göre hadis öğrenmek için muhtelif beldelere seyahatler yapmış, uzun süre Süfyân es-Sevrî ile birlikte olmuş, hadis, fıkıh ve edebiyat konularında ondan çok faydalanmış ve hocasının el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr’ini rivayet edenler arasında yer almıştır (İbnü’n-Nedîm, s. 314). Muâfâ b. İmrân 185 (801) yılında Musul’da vefat etti; cenazesini Musul Valisi Ömer b. Heysem kıldırdı. Bu tarih 184 (800) ve 186 (802) olarak da zikredilmiştir. Defnedildiği kabristan Muâfâ b. İmrân Kabristanı, hadis okuttuğu cami de Muâfâ b. İmrân Camii diye anılmıştır.

Muâfâ güzel konuşur, zâhidâne yaşardı. Varlıklı bir aileden geldiği için oldukça zengindi. Malını hayır için sarfeder, dost ve arkadaşlarına yardımda bulunur, kendisi de kıt kanaat geçinmeyi severdi. Hadis ilmiyle meşgul olmayı her şeyden değerli görürdü. Hâricîler iki oğlunu Musul vak‘asında öldürüp malını talan ettiği zaman herhangi bir tepki göstermemiştir.

Rivayetleri Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’i, Ebû Dâvûd ve Nesâî’nin es-Sünen’leri, ayrıca İbn Huzeyme’nin eṣ-Ṣaḥîḥ’i, Dârekutnî’nin es-Sünen’i, Nesâî’nin es-Sünenü’l-kübrâ’sı, Taberânî’nin üç Muʿcem’i, Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî’nin el-Muʿcem’i ve Beyhakī’nin Şuʿabü’l-îmân’ında yer almıştır.

Hatîb el-Bağdâdî Muâfâ’nın sünen, zühd, edep ve fiten konularında kitap yazdığından (İbnü’l-Cevzî, IV, 181), Zehebî de kendisine ulaşan âlî isnadlarından ve rivayet icâzetine sahip olduğu küçük bir müsnedinden söz eder. Ayrıca vefatından önce çocuklarına birkaç varaktan ibaret bir vasiyet bıraktığı belirtilmiştir. İlk tabakat kitabının kim tarafından yazıldığıyla ilgili tartışmalarda Muâfâ’dan da söz edilmiş, bazı tarih ve tabakat kitaplarındaki bilgilerden hareketle Târîḫu’l-Mevṣıl adlı çalışmasıyla bu sahada ilk eseri onun kaleme aldığı söylenmiştir (Sezgin, I, 348). Muâfâ’nın böyle bir çalışmasının bulunmadığını ileri sürenler ise Yezîd b. Muhammed el-Ezdî’nin Târîḫu’l-Mevṣıl’inde Muâfâ’nın hayatına genişçe yer verildiği için eserin yanlışlıkla ona nisbet edildiğini belirtmiştir. Ancak İbn Hacer’in ondan yaptığı iktibaslar dikkate alındığında (Fetḥu’l-bârî, X, 286; el-İṣâbe, VIII, 250) bu görüşün isabetli olmadığı anlaşılmaktadır

BİBLİYOGRAFYA
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, VII, 487; Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr (nşr. Seyyid Hâşim en-Nedvî), Beyrut, ts. (Dârü’l-fikr), VI, 72; VIII, 13; İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, VIII, 368, 399; İbn Hibbân, es̱-S̱iḳāt, VII, 529; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, s. 314; Hatîb, Târîḫu Baġdâd, XIII, 226-229; Bâcî, et-Taʿdîl ve’t-tecrîḥ li-men ḫarrece lehü’l-Buḫârî fi’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaḥîḥ (nşr. Ebû Lübâbe Hüseyin), Riyad 1406/1986, II, 761-762; İbnü’l-Cevzî, Ṣıfatü’ṣ-ṣafve, IV, 180-181; Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, XXVIII, 147-155; Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, IX, 80-86; XXI, 302; a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, I, 287-288; İbn Hacer, Fetḥu’l-bârî (Hatîb), VII, 104; X, 286; a.mlf., el-İṣâbe (Bicâvî), VIII, 250; Sezgin, GAS, I, 348; F. Rosenthal, A History of Muslim Historiography, Leiden 1968, s. 133; M. J. L. Young, “Arabic Biographical Writing”, Religion, Learning and Science in the ʿAbbasid Period (ed. M. J. L. Young v.dğr.), Cambridge 1990, s. 170; C. F. Robinson, “al-Mu‘āfā b. ‘Imrān and the Beginnings of the Tabaqāt Literature”, JAOS, CXVI/1 (1996), s. 114-120.