Muhammed b. İshak en-Nedîm. el-Fihrist: çeviri-metin (2019)

Muhammed b. İshak en-Nedîm. el-Fihrist (çeviri-metin). 1. baskı. Çeviri: R. Şeşen; Editör: A. Coşkun; Son okuma: A. Sıvakcı, A. Solmaz; Seri: TYEKB yayınları nu. 135, Tarih ve toplum bilimleri serisi nu. 21. İstanbul: TYEKB yayınları, 2019, 1215 s. ISBN 9789751743251

Kitabın 13-17. sayfalarından:

İbnü’n-Nedîm’in zamanımıza ulaşan tek eseri Kitâbü’l-Fihrist’tir. Bu eser İslâm tarihinin ilk dört asrında Arapça yazılan ve diğer dillerden Arapçaya çevrilen eserlerin ve müellifl erinin kısa bir envanteridir. Bu sebeple el-Fihrist adını almıştır.

Kitabın başında ve birinci, ikinci, altıncı makalelerin sonlarında açık olarak ifade ettiği gibi, İbnü’n-Nedîm kitabına 1 Şâban 377/26 Kasım 987 Cumartesi günü son şeklini vermiştir (el-Fihrist s. 3, 41, 96, 273). Kitabı 10 makale hâlinde tertip etmiştir. Her makale fenlere (dallara) ayrılır. Birinci makalede çeşitli dillerin alfabelerinden, özelliklerinden, semâvî kitaplardan, Kur’ân-ı Kerîm ve onunla ilgili ilimlerden ve yazılan kitaplardan, müellifl erinden bahsedilir. İkinci makalede gramercilerden, lügatçilerden ve eserlerinden bahsedilir. Üçüncü makalede tarihçilerden, nesepçilerden, nedimlerden, ediplerden, hatiplerden, şarkıcılardan, mûsikişinaslardan, hokkabazlardan (komedyenlerden) ve eserlerinden bahsedilir. Dördüncü makalede şairlerden ve şiirlerinden, divanlarını toplayanlardan söz edilir. Beşinci makalede kelâmcılardan, altıncı makalede fakihlerden, bunların eserlerinden söz edilir. Yedinci-onuncu makaleler eski medeniyetlerden tercüme edilen ve Müslümanlar tarafından geliştirilen ilimlere dairdir. Yedinci makalede felsefeciler, matematikçiler, astronomlar, tabipler, bu konularda yapılan tercümeler, yazılan eserlerden bahsedilir. Mütercimler, yaptıkları tercümeler, eski Yunan, Hint âlimleri hakkında bilgi verilir. Sekizinci makalede masalcılar, hikâyeciler, gözboyayıcılar, sihirbazlar, bu konularda yazılan ve tercüme edilen eserlerle; veterinerlik, yemekler, âşıklar, bu konularda yazılan ve tercüme edilen eserler hakkında bilgi verilir. Dokuzuncu makalede Harran Sâbiîlerinin dinleri, Maniheizm, Mazdeizm, Hürremiyye, Ortadoğu’da çıkan diğer dini akımlar, Hind, Çin dinleri ve bu konulardaki eserler hakkında bilgi verilir. Onuncu makalede ise kimyacılardan, simyacılardan ve eserlerinden bahsedilir.

İbnü’n-Nedîm bu kitabını adını vermediği bir kişiye ithaf etmiştir (el-Fihrist, s. 96). Kitabı son neşreden Eymen Fuad Seyyid bu kişinin yakın arkadaşı Vezir Ebü’l-Kâsım Îsâ b. Ali b. Îsâ (ö. 391/1001) olduğunu söyler. Her makale ve fende müellifl eri ve eserlerini anlatırken büyük ölçüde kronolojik sıraya uyar.

Biz bu tercümeyi Rıza Teceddüd’ün 1973 ve Eymen Fuad Seyyid’in 2014 yılındaki neşirlerine dayanarak hazırladık.

Prof. Dr. Ramazan Şeşen