Muhammet Yerebakan. Azerbaycan Atabegliği (İldenizoğulları). Yüksek lisans tezi (2013)

Muhammet Yerebakan. Azerbaycan Atabegliği (İldenizoğulları). Yüksek lisans tezi. Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013, IX+83 s.

Özet

İlk Çağlardan itibaren her zaman devlet çatısı altında yaşamayı bilmiş olan Türkler, Orta Asya’dan birçok nedene bağlı göç etmek zorunda kalmışlardır. Fakat bu göç ve dağılma da onların bu özelliklerini yok edememiş ve gittikleri yerlerde kısa sürede teşkilatlanarak devlet kurmayı başarmışlardır. Oğuzların, Selçuk Bey liderliğinde İslamiyet’i kabul etmeleri ile meydana getirdikleri Türk-İslam sentezi, bundan sonra kurdukları devletlere yeni bir boyut kazandırmıştı. Devletlerin daha uzun ömürlü ve daha çok halkına yararlı olabilmesi için birçok kurum ve müessese meydana getirmişlerdir.

Büyük Selçuklu Devleti ile birlikte görmeye başladığımız “atabeg” müessesesi de devleti yönetecek olan varislerin iyi bir eğitim ve tecrübe kazanmaları için oluşturulan bir kurumdur. Şehzadeler bir atabeg himayesinde vilayetlere gönderilmek suretiyle tecrübe kazanmaları sağlanırdı. Bu atabegler, merkezi otoritenin yok olmasını fırsat bilerek bulundukları bölgelerde kendi başlarına hareket etmeye başlamışlar ve çok geçmeden de bağımsız bir devlet kimliğine bürünmüşlerdir.

Şemdeddin İldeniz’de, bu atabeglerden birisi olmuştur. Irak Selçuklu Devleti’nin son dönemlerinde Azerbaycan’da bağımsız olmuş ve tüm Azerbaycan’ın yönetimini kendi eline almıştır. Çok geçmeden Irak Selçuklu Devleti’nin de tüm inisiyatifini eline alarak yönetmiştir. Kendisinden sonra başa geçen varisleride İldeniz’in yolundan giderek yaklaşık olarak doksan yıl bu sülale Azerbaycan’da hüküm sürmüştür.

Orta Asya da Cengiz Han önderliğinde büyük bir İmparatorluk kuran Moğolların 1225 yılında bölgeye gelmesi ve bu toprakları ele geçirmesi ile Azerbaycan Atabegliği Devleti tarihten silinmiştir.

Abstract

Since the early ages, Tukish peaple have known to live under the state poverment and they had to immigrate from central Asia as a result of many reasuns. But, even these immingrations and dispersemets could not remore Turkish peaples state controls feature, and they moneged to found state poverment in short penods. The ruler (lord) of Oguzs Selçuk admitted İslamism, so the Turkish-İslamic synthesis composed and this synthesis gained new dimeasion to Turkish states which founded later. Many nev institutions and organizations were composed to make poverment more poverful and long lasting.

The atabey system have seen in the Great Seljuk Empire, and it was a foundation which it aim was gave in heritors experience and education. The Lineages (princes) were gent to the provinces under the control of atabeys to goin experience. These atabeys started to move to goin their own domination when they realized the weak ness of empire and no sooner they monoged to found independest states. Şemseddin İldeniz was one of these Atabeys. At the ends of Irak Seljuk Empire, he goined his independent in Azerbaijan and made Azerbaijan independent state. And in a short period of time he invaded Irak Seljuk Empire and commanided. Also Şemseddin İldeniz’s interitors folloved his way and nearly 90 years they commanded Azerbaijan.

With the invasion of great Commender Cengiz Han and his country Mongolia in 1225, Azerbaijan’s Atabeys were wiped up from history scene.