Muhlisahon Rustamova. Karahanlı devri mimarisi ve bezemeleri. Doktora tezi (2019)

Muhlisahon Rustamova. Karahanlı devri mimarisi ve bezemeleri. Doktora tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019, 709 s.

Özet

Orta Asya Ahemenişler, Hunlar, Makedonlar, Kuşanlar ve Göktürkler’in hâkimiyetinden sonra VIII. yüzyılda İslâm ile tanışmış ve IX – XII. yüzyıllarda İslâm medeniyetinin, biliminin önemli merkezi haline gelmiştir. Özellikle Karahanlı döneminde Orta Asya coğrafî, tarihî, siyasî, dinî ve kültürel açıdan önemli bir yere sahip olmuştur. Ülkemizde Karahanlı mimarisi hakkında bir doktora ve birkaç kitap çalışmaları bulunmakla birlikte bazı mimari eserler, günümüze ulaşmayan yapıların müzelerdeki yapı elemanları ve mimaride uygulanan geometrik, bitkisel bezemeler hakkında çalışma bulunmamaktadır. Bu tez bu eksikliği gidermek niyetiyle atılmış bir adım niteliğindedir. Bundan dolayı İslâm Sanatları Tarihi açısından önemli bir yeri olduğunu düşündüğümüz Orta Asya’da Sâmânîler’den Karahanlılar’ın sonuna kadar geçen yaklaşık üç asırlık süreçte inşa edilen İslâmî eserler tespit edilmiş, Orta Asya’da alan ve kütüphane çalışmaları gerçekleştirilmiş, mimari eserlerin geometrik, bitkisel bezemelerinın çizimleri yapılmıştır. Karahanlı devri eserlerinin gelişim sürecinde hangi medeniyetlerin sanatlarından etkilendiği, ürettikleri yeni yapıları teknik, plan, malzeme ve bezeme açısından incelenmiş, bu bölgeye ait sanat üslubunun ne gibi aşamalardan geçtiği tespit edilmiştir.

Abstract

After the rulership of Achaemenids, Huns, Macedonians, Kushans, and Gokturks, in 8th century, Central East met with Islam and has become an important centre for Islamic civilization and science between the 9th and 12th centuries. Especially during the Karakhanid period, Central East had an important place with regard to geography, history, politics, religion, and culture. In Turkey, one doctoral thesis and a few books about Karakhanid-period architecture were written, but there is no work on some of the architectural works, constructional elements in museums belonging to buildings that are not standing still, and geometrical and botanical decorations that were used on the architecture. This thesis is a step towards filling this gap. The Islamic monuments built within approximately three-hundred years between Samanid period and the end of Karakhanid period in Central East that has an important place with regard to Islamic Arts History were determined, field and library works were conducted in Central Asia, and the drawing of decorations were made. Research was conducted on which civilizations’ arts affected Karakhanid-period works during their development period, and the techniques, plans, materials, and decorations used on new buildings. The phases of the art style of this region went through were also determined.