MÜNÂVÎ, Yahyâ b. Muhammed

Zilhicce 798’de (Eylül 1396) Kahire’de doğdu. Aslen Tunuslu bir aileye mensuptur. Büyük dedesi Cemâleddin Muhammed, Tunus’un Haddâde köyünden göç ederek Orta Mısır’da Nil’in batı kıyısındaki Münyetü Benî Husayb’a gelmiş, daha sonra babası buradan ayrılıp Kahire’ye yerleşmiştir. Münâvî öğrenimine Kahire’de başladı. On yaşında hâfızlığını tamamladı; ayrıca fıkıh, fıkıh usulü, hadis ve nahiv konularında bazı temel metinleri ezberledi. Muhammed b. Abdüddâim el-Birmâvî, Şemseddin el-Garrâkî, Mecdüddin el-Birmâvî, Şemseddin eş-Şattanûfî, İmâdüddin İbn Şeref el-Makdisî, Nâsırüddin Muhammed b. Abdülvehhâb el-Bârinbârî ve İbnü’l-Hümâm’dan fıkıh, ferâiz, Arap edebiyatı, hesap, astronomi, mûsiki, mantık ve felsefe okudu. En çok faydalandığı hocası aynı zamanda eniştesi olan Veliyyüddin İbnü’l-Irâkī’dir. Ondan Arapça, fıkıh ve usul dersleri yanında imlâ meclislerinde kendisiyle birlikte bulunarak hadis aldı. 815 (1412) ve 822 (1419) yıllarında hacca gitti. Orada Nûreddin İbn Selâme, Şemseddin İbnü’l-Cezerî, Şerefeddin İbnü’l-Küveyk, Zeynüddin İbnü’n-Nakkāş gibi âlimlerden hadis dinledi, ayrıca birçoğundan icâzet aldı.

Tasavvufa da meyleden Münâvî, İbrâhim el-Edkâvî ve İbrâhim b. Ahmed et-Tabâtabaî’ye intisap ederek kendilerinden tasavvuf terbiyesi aldı. Zeynüddin el-Hâfî’nin sohbetlerine katıldı. Bu arada ilmî faaliyetlerini de sürdürdü. Ezher Camii’nde hocalık yaptı; başta fıkıh olmak üzere usul, Arap dili, tefsir, hadis ve tasavvuf dersleri verdi. Şemseddin es-Sehâvî, Süyûtî, Şehâbeddin Ahmed eş-Şa‘râvî, Semhûdî, Bedreddin Muhammed el-Buhûtî, Burhâneddin İbn Zahîre onun talebelerinden bazılarıdır. Münâvî aracılığıyla tarikata intisap ettiğini belirten Sehâvî, hadis alanında fıkıhtaki gibi derin bilgi sahibi olmayan hocasının kendisinden el-Ḳavlü’l-bedîʿ adlı eserini dinlediğini belirtir (eẕ-Ẕeyl ʿalâ Refʿi’l-iṣr, s. 462-463).

Hocası ve kayınpederi İbnü’l-Hümâm’ın takdirine mazhar olan Münâvî, onun desteğiyle Memlük Sultanı el-Melikü’z-Zâhir Çakmak tarafından 4 Rebîülâhir 852’de (7 Haziran 1448) Salâhiyye Medresesi yöneticiliği ve hocalığına, 22 Receb 853’te (10 Eylül 1449) Mısır Şâfiî kādılkudâtlığına getirildi. 28 Safer 857 (10 Mart 1453) tarihine kadar aralıksız sürdürdüğü bu görevlerinden el-Melikü’l-Eşref İnal tarafından uzaklaştırıldı. 24 Cemâziyelevvel 859’da (12 Mayıs 1455) müderrislik görevine iade edildi. 11 Şevval 865’te (20 Temmuz 1461) el-Melikü’z-Zâhir Hoşkadem tarafından getirildiği kādılkudâtlık görevini 20 Şevval veya 20 Zilkade 867 (8 Temmuz veya 6 Ağustos 1463) tarihine kadar sürdürdü. 8 Receb 868’de (17 Mart 1464) yeniden tayin edildiği aynı göreve 13 Cemâziyelâhir 870 (31 Ocak 1466) tarihine kadar devam etti. 12 Cemâziyelâhir 871’de (19 Ocak 1467) vefat etti ve İmam Şâfiî’nin türbesi civarında defnedildi. Süyûtî’nin ifadesine göre mezhepte müctehid sayılan Münâvî’nin Şâfiî mezhebinde mâruf olan görüşlere muhalif görüş ve tercihleri bulunmaktadır (Taḳrîrü’l-istinâd, s. 66). Zâhid, mütevazi ve cömert kişiliğiyle tanınan Münâvî’nin borca girerek fakirlere ve talebelere yardımda bulunduğu nakledilir.

Eserleri. 1. Şerḥu Muḫtaṣari’l-Müzenî. Sehâvî, “Sıfatü’s-salât”a kadar yapılan şerhin altı cilt olduğunu söyler (eẕ-Ẕeyl ʿalâ Refʿi’l-iṣr, s. 446). 2. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-Behce. Abdülgaffâr b. Abdülkerîm el-Kazvînî’nin fıkha dair el-Ḥâvi’ṣ-ṣaġīr’inin Zeynüddin İbnü’l-Verdî tarafından el-Behcetü’l-Verdiyye adıyla nazma çekilmiş şekline hocası İbnü’l-Irâkī’nin yazdığı şerhin hâşiyesidir. 3. Ḥâşiye ʿale’r-Ravżi’l-ünüf. Abdurrahman b. Abdullah es-Süheylî’nin siyer kitabı için kaleme aldığı hâşiyedir. 4. Telḫîṣu Beẕli’l-mâʿûn. İbn Hacer el-Askalânî’nin tâun konusundaki hadisleri topladığı Beẕlü’l-mâʿûn fî fażli’ṭ-ṭâʿûn adlı eserinin özetidir. Tuḥfetü’r-râġıbîn fî beyâni emri’ṭ-ṭavâʿîn adını taşıyan bir nüshası Berlin Königlichen Bibliothek’te kayıtlıdır (nr. 6370). 5. el-Fetâvâ. Müellifin torunu Zeynelâbidîn el-Münâvî tarafından derlenen fetvaları ihtiva eder. Şemseddin es-Sehâvî, hocasının rivayet ettiği kırk hadisi el-İhtimâm bi-taḫrîci erbaʿîne ḥadîs̱en min merviyyi ceddinâ şeyḫi’l-İslâm adıyla tahriç etmiş olup (a.g.e., s. 462) bir nüshası Berlin Königlichen Bibliothek’te bulunmaktadır (nr. 1511).

BİBLİYOGRAFYA
İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, VII, 128; XV, 381, 424, 450, 459; XVI, 35, 286, 289, 292, 353; Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, X, 254-257; a.mlf., eẕ-Ẕeyl ʿalâ Refʿi’l-iṣr (nşr. Cûde Hilâl – M. Mahmûd Subh), Kahire 1966, s. 440-467; Süyûtî, Ḥüsnü’l-muḥâḍara, I, 445; a.mlf., Taḳrîrü’l-istinâd fî tefsîri’l-ictihâd (nşr. Fuâd Abdülmün‘im Ahmed), İskenderiye 1983, s. 66; Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 237, 259, 625-627, 918; II, 1635; İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VII, 278, 312; VIII, 34, 46, 50, 52, 116, 134; Ahlwardt, Verzeichnis, I, 222; II, 598-599; Brockelmann, GAL, II, 93; Suppl., II, 84; Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 528; Ziriklî, el-Aʿlâm, II, 167; Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XIII, 227-228.