1189 (1775) yılında Murad Molla lakabıyla anılan Rumeli Kazaskeri Damadzâde Mehmed Murad Efendi tarafından yaptırılmıştır. Koleksiyonun temelini, Murad Molla’nın daha önce aynı semtte inşa ettirdiği Nakşibendî tekkesinde oluşturduğu küçük kütüphane teşkil etmiş, ardından kurucusunun dedesi Ebü’l-Hayr Damadzâde Ahmed Efendi, babası Şeyhülislâm Feyzullah Efendi ile yine aynı aileden Minkārîzâde Abdullah Efendi’nin kitaplarıyla gelişmiştir. Ancak vakfiyesi bulunamadığından kütüphanenin kuruluşunda mevcut olan kitap sayısını tesbit etmek mümkün değildir. 1893 yılına ait sayıma göre kitap mevcudu 1836 idi. Kütüphane Mehmed Murad, Mehmed Ârif ve Gelibolulu Tâhir Efendi’nin koleksiyonlarının buraya vakfedilmesiyle daha da zenginleşmiştir. Bazı vakıf kütüphanelerindeki küçük koleksiyonların 1910 yılında binaları yenilenen kütüphanelere nakli sırasında Çarşamba’daki Esad Efendi (BA, MF.KTV, Dosya, nr. 6, Evrak nr. 20) ve Eski Ali Paşa civarındaki Sâliha Hatun kütüphaneleri de buraya nakledilmiştir (BA, MF.KTV, Dosya, nr. 6, Evrak nr. 51).
Kütüphane Cumhuriyet’in ilk yıllarında Hamidiye Kütüphanesi’yle Düğümlü Baba, İzmirli Mustafa Efendi, Mahmud Paşa, Mehmed Ağa, Rüstem Paşa, Servili, Sâliha Hatun, Şeyh Mehmed Murad ve Yûsuf Ağa gibi bazı medrese ve tekke kütüphanelerindeki koleksiyonların bir süre muhafazası için kullanıldığında kitap sayısı 10.825’e ulaşmıştır (Gökman, İstanbul Kütüphaneleri, s. 24). Ancak 1949-1954 yıllarında Mehmed Murad, Mehmed Ârif ve Gelibolulu Tâhir Efendi’nin kitaplarıyla bu koleksiyonlar Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmiş (Dener, s. 32), burada sadece Murad Molla’nın esas koleksiyonu bırakılmıştır. Günümüzde bu koleksiyondaki yazma kitapların sayısı 1856’dır. 1999 yılındaki depremde kütüphane binası hasar gördüğünden bu koleksiyon da Süleymaniye Kütüphanesi’ne götürülmüştür.
Murad Molla Kütüphanesi’nin işleyişi ve personel düzeni hakkında fazla bilgi yoktur. Zilkade 1194’teki (Kasım 1780) bir vakıf kaydından bu tarihte kütüphane mütevellisinin Murad Molla’nın oğlu Mehmed Ârif Molla Efendi olduğu ve kütüphanede beş hâfız-ı kütübün görevli bulunduğu anlaşılmaktadır (VGMA, Dolap, nr. 1628). Murad Molla Kütüphanesi’nin “devr-i Hamîdî” katalogları arasında basılmış bir katalogu ile (Defter-i Kütübhâne-i Dâmadzâde Kazasker Mehmed Murad, İstanbul 1311) yazma katalogu (VGMA, Dolap, nr. 1628) mevcuttur.
BİBLİYOGRAFYA
Muzaffer Gökman, İstanbul Kütüphaneleri, İstanbul 1938, s. 24; a.mlf., Murat Molla: Hayatı, Kütüphanesi ve Eserleri, İstanbul 1943, s. 12; Halit Dener, Süleymaniye Umumî Kütüphanesi, İstanbul 1957, s. 32; Neriman Malkoç Öztürkmen, İstanbul ve Ankara Kütüphaneleri, Ankara 1957, s. 20-22; Günay Kut – Nimet Bayraktar, Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri, Ankara 1984, s. 174-177; Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi II, s. 110, 209, 273; Mehmed Serhan Tayşi, “Fatih İlçesi Kütüphaneleri”, Fâtih Câmileri ve Diğer Târihî Eserler (haz. Fatih Müftülüğü), İstanbul 1991, s. 257-258; M. Baha Tanman, “Murad Molla Tekkesi ve Kütüphanesi”, DBİst.A, V, 516-518.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2006 yılında İstanbul’da basılan 31. cildinde, 188 numaralı sayfada yer almıştır.