Mustafa Koç. Edouard Chavannes’in “Documents sur les tou-kiue (turcs) occidentaux” (Batı Tu-kiö’leri (Türkler) hakkında belgeler) adlı eserinin tercüme ve kritiği. Yüksek lisans tezi (2005)

Mustafa Koç. Edouard Chavannes’in “Documents sur les tou-kiue (turcs) occidentaux” (Batı Tu-kiö’leri (Türkler) hakkında belgeler) adlı eserinin tercüme ve kritiği. Yüksek lisans tezi. İstanbul: T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2005, XXXIV+476 s.

Özet

Edouard Chavannes’ın Documents sur les Tou-kiue (Turcs) Occidentaux (Batı Tou-kiue’leri (Türkler) Hakkında Belgeler) adlı eseri çinkaynaklarından yaptığı doğrudan tercümelerle ana kaynak niteliğinde bir eserdir.

Chavannes eserini başlangıçta dört bölüm halinde düzenlemiştir. Ancak bu çalışması, eş zamanlı olarak yürüttüğü diğer çalışmalarının da etkisi ile uzunca bir zaman aldığından; bu arada ulaştığı orijinal belgeler, ilginç bulgular ve diğer bilim adamlarınca yayımlanan eserleri göz önüne alarak, kitabına ek olarak Notes Additionnelles Sur Les Tou-kiue Occidentaux (Batı Türkleri Hakkında İlave Notlar) adı altında bir kitap daha kaleme almış ve bunun sonunda da ikinci bir indeks koymuştur.

Eserin Birinci Bölümünde; tarihi metinlere bir giriş niteliğinde; Türk boylarının kronolojisini ve soy ağacını gözler önüne seriyor ve bu halkın (ulusun) sahiplendiği ülkelerin jeopolitiğini bir ölçüde belirlemeyi sağlayan Turfan merkez alınarak Auli Ata’ya ve Tokmak’a giden iki güzergahı inceleyerek, çalışmanın öznesini ve coğrafyasını belirlemiştir.

İkinci Bölümde; Soei Chou, Kieou T’ang chou ve Tang chou’dan yaptığı kısa açıklama tercümeleri ile Batı Türkleri hakkında üç farklı kaynaktan aldığı bilgileri derlemiştir.

Üçüncü bölümde beş kısım halinde Batı Tou-kiue’leri Hakkında Diğer Bilgileri vermektedir.

Bu bölümün Birinci Kısmında; Kuzey Halkları başlığı altında Uygurlar, Sir-Tarduş’lar ve Cha-to’lar hakkındaki bilgileri derlemiş,

İkinci Kısmında; Batı Yöreleri adı altında 21 coğrafi merkezi esas alarak,sırayla ve tek tek bunlar hakkında bilgileri vermiş,

Üçüncü Kısmında A-che-na cho-eul (Aşena Şo öl) ve Kouo yuen – tchen(Kuo Yuen çen)’in biyografilerini kaleme almış,

Dördüncü Kısımda Budist Rahipler adı altında Prabhakaramitra, Kiuen-tangve Ou k’ong’un faaliyetlerini anlatmış,

Yine aynı bölümün Beşinci Kısmında ise 717 yılı ile 752 yılı arasında Çin Sarayı tarafından, çeşitli kral ve liderlere verilen unvanlar ve bu ünvanlara ilişkin beratları Tch’e fou yuen koei’den özet alıntılar şeklinde vermiştir.

Dördüncü Bölüm; Batı Tou-kiue’leri Tarihi Hakkında Bir Denemeye ayrılmıştır. Bu bölümde on kısım halinde, Tou-kiue’lerdeki Kuzey ve Batı ayrımı, Tou-kiue İmparatorluğunun kuruluşu, Tou-kiue’lerin Bizans, Sasaniler ve Çin ileilişkileri ve Sonuç gibi konuları derlemiştir. Dördüncü Bölümün sonuna bir Addenda ve Corrigenda ile Tarihi ve Coğrafi İsimlerin İndeksini koymuş ve bunlar da aynen tercüme edilmiştir.

Chavannes’ın Batı Tou-kiue’leri (Türkler) Hakkında Belgeler kitabına ekolarak yazdığı, Batı Tou-Kiue’leri Hakkında İlave Notlar adlı kitabı da belgeler ile ayrı düşünülemeyeceği ve onun tamamlayıcısı olması özelliği gözönüne alınarak tercüme edilmiş ve aynen Chavannes’ın yaptığı gibi kitabın sonuna eklenmiştir.

Bu kitapta da 618 yılından 760 yılına kadar, Büyük Tch’e fou yuen koei Ansiklopedisinde, Batı Tou-kiue’leri Tarihini ilgilendirebilecek tüm bölümlerin tercümelerine ve sonunda da ikinci bir indekse yer verilmiştir. Chavannes çalışmasında transkripsiyon konusunda önem arz eden bir çok Çince isim, kelime ve terimin orijinalini de vermiştir. Tercümede de aynı gerekçelerle, eserin bütünlüğünü bozmamak amacıyla, Çince ifadeler Chavannes tarafından tespit edilen yerlerde verilmiştir.

Chavannes’ın Çinceden yaptığı tercüme, transkripsiyon ve yazımlarda büyük özenle ve hakkını vererek yaptığı bir diğer üstün gayreti de her aşamada mevcut eserler ve bilgilerle karşılaştırma yaparak, bunlara; yer yer dipnot tekniği dışına çıkacak genişlikte, dipnotlarda yer vermesinde tezahür etmiştir. Bizde aynı hassasiyeti bu dipnotları aynen kullanmak suretiyle göstermeye çalıştık.

Abstract

Edovard Chavannes’s work titled Documents on Occidental Tou-kiue (Turks) (“Documents sur les Tou-kiue (Turcs) Occidentaux”) is a major source withthe direct translations from Chinese resources.

Chavannes organized his work in four sections in the beginning. However, since this work took a long time because of his other works that he carried outsimultaneously, he wrote an additional book titled “Additional Notes on Occidental Turks” in addition to his book, taking into consideration the original documents, interesting findings and other works by other scientists that he found during hisresearches, at the end of which he put a second index.

He examined the genealogy of Turkish tribes and the two courses that led to Auli Ata and Tokmak in view of the Turfan in the first section of his book, andhence determined the subject and geography of his study.

He used the short explanatory texts which he translated from Soei Chou, Kieou T’ang Chou and T’ang Chou, and he complied information on occidental Turks from three sources in the second section.

In the third section, he gives other information on the occidental Tou-kiue people in five parts.

In the first part of this section, Oighours, Sir-Tardushs and Cha-To wereclassified as the northern peoples respectively.

In the second section, he takes into account 21 geographical centers asoccidental regions in the second part, and gives information on them in order andone by one.

In the third part of this section, he wrote the biographies of A-che-na Cho-eul (A-şe-na Şo-öl) and Kouo Yuen-Tchen (Kuo Yuen-çen).

In the fourth part, he tells about the activities of Prabhakaramitra, Hiuen-Tsang and Ou k’ong as Buddhist monks.

In the fifth part, titles and pertaining privileges granted to various kings andleaders by the Chinese government between the years 717 and 752 assummarized citations from Tch’e fou yuen koei.

The fourth section is an essay on the history of occidental Tou-kiues. In thissection, he compiled the north and west division of the Tou-kiues, foundation of the Tou-kiue empire, their relationships with Byzantium, Sasanis and China as wellas a conclusion in ten parts. He appended an addendum and a corrigendum at theend of the fourth section as well as an index of geographical names, which werealso translated.

Chavannes book titled “Additional Notes on Occidental Turks”, which hewrote in addition to his book titled Documents on Occidental Tou-kiues (Turks), was also appended to this work since it could not be considered separate from thedocuments and it was complementary.

Translations of all information that could be relevant to the history of theoccidental Tou-kiues in the Grand Tch’e fou yuen koei Encyclopedia from 618 to760 as well as a second index have been appended at the end of this book.

Chavannes gave many Chinese names, nouns and original terms that couldbe of importance for transleniption. Chavannes also gave many Chinese words intranslations in order not to alter the integrity of meaning.

Chavannes also inserted many comprehensive and extensive footnotes inorder to convey full meaning in his translations, transcriptions and writings, makingcomparisons with all existing sources and information.

We also tried to do the same by using these footnotes fully. We believe thattranslation of this work into our language, and it will enlighten our history intarhology studies.

We also believe that the scientific approach which is embodied by Atatürk’s saying “science cannot by achieved by translation, it can be achieved by research” will be the professional method of our historians, and we are honored to presentthis work.