MÜTEVELLÎ, Muhammed b. Ahmed

1248’de (1832) Kahire’de Huttüdderbilahmer’de doğdu. Âmâ olması sebebiyle “Darîr” diye de anılır. Küçük yaşta Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledikten sonra Ezher’e girdi. Dinî ilimlerle Arap dili ve edebiyatı alanında kendini yetiştirdi ve çalışmalarını kıraat ilminde yoğunlaştırdı. İbnü’l-Cezerî’nin Muḳaddime’si ve Ṭayyibetü’n-Neşr’i, Şâtıbî’nin Ḥırzü’l-emânî’si ve ʿAḳīletü etrâbi’l-ḳaṣâʾid’i gibi metinleri ezberledi. Yûsuf el-Beremûnî’den ve Tihâmî nisbesiyle tanınan Seyyid Ahmed ed-Dürrî eş-Şâzelî’den kırâat-i aşere ile kırâat-i erbaa okudu ve bu dalda uzmanlaştı. 1293’te (1876) şeyhülkurrâ oldu. Gerek kıraatle ilgili eserleri gerekse yetiştirdiği talebelerle Mısır’da kıraat ilminin yaygınlaşmasında önemli rol oynadı. Talebeleri arasında Muhammed b. Abdurrahman el-Bennâ, Ahmed Şelebî, Rıdvân b. Muhammed el-Muhallâtî, Abdülfettâh Hüneydî, Mustafa Şelebî, Abdurrahman el-Hatîb, Hasan b. Halef el-Hüseynî, Hasan b. Muhammed el-Cüreysî, Hasan Atıyye gibi âlimlerin bulunduğu Mütevellî 11 Rebîülevvel 1313’te (1 Eylül 1895) Kahire’de vefat etti ve Karâfetülkübrâ’da defnedildi.

Eserleri. 1. Bedîʿatü’l-ġurer fî esânîdi’l-eʾimmeti’l-erbaʿati ʿaşer (Kahire 1341). 2. Muḳaddime fî ḳırâʾati Verş. Bizzat müellifin yazdığı Fetḥu’l-muʿṭî ve ġunyetü’l-muḳrî adlı şerhiyle birlikte neşredilmiştir (Kahire 1306, 1309). 3. Fetḥu’l-mecîd fî ḳırâʾati Ḥamza mine’l-ḳaṣîd (Kahire 1374/1954). 4. el-Vücûhü’l-müsfire fî itmâmi’l-ḳırâʾâti’s̱-s̱elâs̱i’l-mütemmime li’l-ʿaşere. Ebû Ca‘fer el-Kārî, Ya‘kūb el-Hadramî ve Halef b. Hişâm’ın kıraatleri hakkındadır (Kahire 1296, 1302, 1319). 5. Taḥḳīḳu’l-beyân fî ʿaddi âyi’l-Ḳurʾân (Câmiatü’l-Melik Suûd Ktp., nr. 2549/1; Ezheriyye Ktp., nr. [1400 Mecâmî‘] Hasûne 12979; Teymûriyye Ktp., nr. 387). 6. Taḥḳīḳu’l-beyân fi’l-muḫtelef fîhi min âyi’l-Ḳurʾân. Manzum bir eserdir (Câmiatü’l-Melik Suûd Ktp., nr. 2549/2, 2552). 7. Fetḥu’l-muġnî ve ġunyetü’l-muḳrî (Kahire 1306, 1309, 1317). Muḳaddime fî ḳırâʾati Verş’in şerhi olan eserin son baskısı müstakildir. 8. el-Fevâʾidü’l-muʿtebere fi’l-aḫrufi’l-erbaʿati’z-zâʾide ʿale’l-ʿaşere (nşr. Ali b. Muhammed ed-Dabbâ‘, Kahire 1370/1950; İtḥâfü’l-berere bi’l-mütûni’l-ʿaşere içinde, s. 264-316). 9. Sefînetü’n-necâh fîmâ yeteʿallaḳu bi-ḳavlihî teʿâlâ “Ve ḳulne ḥâşâ lillâh” (Kahire 1312). 10. Risâle fî mesʾeleti’l-ġarânîḳ (Teymûriyye Ktp., nr. 498). Mütevellî’nin diğer bazı eserleri de şunlardır: er-Ravżü’n-naḍîr, eḍ-Ḍâd ve’ẓ-ẓaʾ, Tavżîḥu’l-maḳām, Manẓûme fî rivâyeti Ḳālûn, Muḳaddime fî fevâʾid lâ büdde min maʿrifetihâ li’l-ḳārî, el-Kevkebü’d-dürrî fî ḳırâʾati’l-İmâm Ebî ʿAmr el-Baṣrî, Fetḥu’l-kerîm fî taḥrîri evcühi’l-Ḳurʾâni’l-kerîm (bu ve diğer eserleri için bk. İbrâhim b. Saîd b. Hamed ed-Devserî, s. 186-327).

BİBLİYOGRAFYA
Serkîs, Muʿcem, II, 1617; Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 394; Fihrisü’l-Ḫizâneti’t-Teymûriyye, Kahire 1367-69/1948-50, III, 269-270; Ziriklî, el-Aʿlâm, VI, 246-247; Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, VIII, 281; Ali Şevvâh İshak, Muʿcemü muṣannefâti’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm, Riyad 1403-1404/1983-84, I, 38, 39, 257; IV, 118, 146, 168, 171; el-Fihrisü’ş-şâmil: ʿUlûmü’l-Ḳurʾân, Amman 1989, II, 825; Zekî M. Mücâhid, el-Aʿlâmü’ş-Şarḳıyye, Beyrut 1994, I, 358-359; İbrâhim b. Saîd b. Hamed ed-Devserî, el-İmâmü’l-Mütevellî ve cühûdühû fî ʿilmi’l-ḳırâʾât, Riyad 1420/1999.