Namiq Musalı. Şah İsmail Hatâî’nin annesi Alemşah Begüm: efsaneler ve gerçekler (2016)

Namiq Musalı. Şah İsmail Hatâî’nin annesi Alemşah Begüm: efsaneler ve gerçekler // Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. Sayı: 13 (2016). Yayıncı: Alevi-Bektaşi Kültür Enstitüsü. — 2016, s. 35-59.

Özet

Yedi Ulu Ozan’dan biri olarak kabul gören Şah İsmail Hatâî’nin annesi Alemşah Begüm, Azerbaycan Orta Çağ tarihinde önemli role sahip olan bir kadındır. Babası tarafından Akkoyunlu hanedanına, annesi tarafından ise Trabzon Rum imparatorları nesline mensup olan bu kadın, Erdebil Tekkesi’nin mürşidi Şeyh Haydar’la evlenerek, üç oğul ve üç kız çocuk doğurmuştur. Küçük oğlu İsmail sonradan taht ve taç sahibi olmuş ve Azerbaycan merkezli Safevî Devleti’ni kurmuştur. Alemşah Begüm bu süreçte oğluna tam destek vermiş, Şah İsmail de kendi şiirlerinde annesini sevgiyle anarak, onu Hz. Fâtıma’ya benzetmiştir. Safevî tarihçileri her zaman Alemşah Begüm’den büyük bir saygıyla söz etmişlerdir.

Fakat özellikle son yıllarda yayınlanmış olan bazı romanlarda, köşe yazılarında ve popüler tarih niteliğindeki eserlerde Şah İsmail’in 1501 yılında Tebriz’i aldıktan sonra annesini öldürdüğü iddia edilmektedir. Bu iddiaların kaynağı olarak o dönemde Azerbaycan’da bulunan Venediklilerin seyahatnameleri esas alınmaktadır. Oysaki Venedik elçisi Caterino Zeno’nun seyahatnamesinde Şah İsmail’in kendi öz annesini değil, üvey annesini öldürdüğü açık bir şekilde belirtilmiştir. Ama bu eserin Türkçe tercümesinde “üvey anne” yerine yanlışlıkla sadece “anne” yazılmış ve bu hata, Şah İsmail’i karalamak isteyenler için “ilham kaynağı” olmuştur.

Safevî kaynaklarında Alemşah Begüm’ün 1501 yılında öldürülmediğine ve bu tarihten yıllar sonrasında bile hayatta olduğuna ilişkin açık deliller bulunmaktadır. Alemşah Begüm’ün Erdebil’deki Şeyh Safi türbesinin avlusunda, Allah Allah künbedi yanında bulunan mezar taşı üzerindeki kitabe bu kadının H. 929 / M. 1522-23 yılında vefat ettiğini göstermektedir.

Abstract

Shah Ismail is accepted as one of Seven Great Poets in Alevi tradition. His mother Alamshah Begum is one of the women who played a significant role in the medieval history of Azerbaijan. This woman belonged to Akkoyunlu Dynasty from her father’s side and her mother was from the family of Trebizond Emperors. She married with Sheikh Haydar, who was spiritual leader of the Sufi Order in Ardabil. Alamshah Begum gave birth to three sons and three daughters. Later, her younger son Ismail was the owner of throne and crown. He founded Safavid State, heartland of which was Azerbaijan. In this process Alamshah Begum gave full support to her son. In his poems Shah İsmail commemorated his mother respectfully and compared her to Hazrat-i Fatima. Safavid historians always mentioned Alamshah Begum with great esteem.

But in some novels, corner posts and examples of popular historiography, which published especially in recent years, are claimed that Shah Ismail allegedly killed his mother after the conquest of Tabriz in 1501. These authors as sources of their claims refer to the voyage books of Venetians, who traveled in Azerbaijan at that time. Whereas Venetian ambassador Caterino Zeno clearly states that Shah Ismail killed his stepmother, but not his own mother. However in the Turkish translation of this work instead stepmother inadvertently was written simply mother and this mistake has become a “source of inspiration” for those who want to bedaub of Shah Ismail.

According to Safavid sources Alamshah Begum was not killed in 1501 and she survived long years after this date. Writings on Alamshah Begum’s gravestone, which is located in courtyard of Sheikh Safi’s tomb, near to Allah Allah cupolas, show that this woman died in 929 A.H. / 1522-23 A.D.