NAZİLLİLİ MUHAMMED HAKKI

Aydın’a bağlı Nazilli ilçesinin Güzelhisar köyünden olup babasının adı Ali, dedesinin adı İbrahim’dir. Memleketinde yedi sekiz yıl kadar ilim tahsil ettikten sonra Kahire’ye gitti ve Ezher’de uzun yıllar öğrenim gördü. Hac maksadıyla gittiği Medine’de birçok âlimle tanışma fırsatı buldu ve Şeyh Mustafa el-Hindî’ye intisap etti. 1855’te Mekke’de, Nakşibendî-Müceddidî tarikatı şeyhlerinden Abdullah ed-Dihlevî’nin halifesi Muhammed Can Hindî’nin halifelerinden Ödemişli Hacı Halil Hilmi Efendi’den hilâfet, ayrıca Şeyh Muhammed et-Tûnisî, Zeynüddin el-Mekkî, Muhammed es-Senûsî’den icâzet aldı. 1884 yılında Mekke’de vefat etti.

Eserleri. 1. Ḫazînetü’l-esrâr ve celîletü’l-eẕkâr. Eserde Kur’ân-ı Kerîm’in ve bazı sûrelerin esrar ve havassı, nâfile ibadetler, çeşitli itikadî meseleler üzerinde durulmaktadır. Müellif eserin sonuna kendisine kadar gelen Hâcegân silsilesini, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin et-Tedbîrâtü’l-ilâhiyye’sinin metnini, mürşid-i kâmilin alâmetleri Hakkında Şeyh Şehâbeddin es-Sühreverdî’nin vasiyetini ilâve etmiştir (Kahire 1286, 1289, 1297, 1302, 1305, 1307, 1308, 1310, 1330, 1331; İstanbul 1305, 1325; Beyrut 1349, 1987, 1995). Kitabı Celal Yıldırım Türkçe’ye çevirmiştir (İstanbul 1990). 2. Nusretü’l-cünûd ve uhdetü’ş-şühûd. Ḫazînetü’l-esrâr’dan altı yıl sonra telif edilen eserde konu başlıkları Arapça, açıklamalar Türkçe’dir (Kahire 1243, 1293, 1295). 3. Büdûrü’l-müsfire ʿan vücûhi’l-eḥâdîs̱i fi’ttiṣâli’l-maġfire. Müellifin Hicaz’da bulunduğu yıllarda yazdığı risâle zikir, tesbih ve ibadetlerin faziletleri konusunu içermekte olup Ḫazînetü’l-esrâr’la birlikte basılmıştır (Kahire 1305). 4. Mefzaʿu’l-ḫalâʾiḳ ve menbaʿu’l-ḥaḳāʾiḳ. Risâlede iman, ibadet, ölüm, âhiret âlemi, cennet, cehennem ahvâli, tesbih ve istiğfarın faziletleri ve ashaptan ilk müslüman olanlar gibi hususlara temas edilmektedir (Kahire 1293).

Müelifin es-Sünûḥâtü’l-Mekkiyye ve’l-fütûḥâtü’l-ḥaḳḳiyye, Esbâbü’l-ḳuvve min iḥsâni’l-ḳudre, Aḥkâmü’l-meẕâhib fî eṭvâri’l-liḥâ ve’ş-şevârib, Tenbîhü’r-resûl ʿalâ taḳṣîri’ẕ-ẕüyûl, Ṭıbbü’l-Ḳurʾân ḥubbü’r-raḥmân ve Tefhîmü’l-iḫvân tecvîdü’l-Ḳurʾân adlı altı risâlesi bir mecmua halinde yayımlanmıştır (Kahire 1243, 1299). Risâleler ticaret ve kazanç âdâbı, yeme içme âdâbı, bıyık ve sakalların düzeltilmesi, giyim kuşam âdâbı, Kur’an’ın şifa kaynağı olması, bazı ruhî ve bedenî rahatsızlıklar ve bunların tedavi usulleri, tecvid kuralları çerçevesinde Kur’an tilâvetinin zorunluluğu gibi konuları içermektedir. İkinci risâle ile beşinci ve altıncısının Mecmûʿatü’r-resâʾil adıyla ayrı basımı yapılmıştır (Kahire 1297). Muhammed Hakkı’ya ayrıca Ḥayâtü’l-ebrâr ve necâtü’l-aḫyâr ve Mefâtîḥu’l-ġuyûb ve meʿârîfü’l-ḳulûb adlı iki eser daha nisbet edilmiştir (Îżâḥu’l-meknûn, I, 424; II, 521).

BİBLİYOGRAFYA
Muhammed Hakkı Nâzillilî, Ḫazînetü’l-esrâr, Kahire 1310, s. 181, 183, 191; a.e.: Hazînetü’l-esrâr Tercemesi (trc. Celal Yıldırım), İstanbul 2000, tercüme edenin önsözü; Osmanlı Müellifleri, I, 65; Serkîs, Muʿcem, I, 784-785; Brockelmann, GAL, II, 641; Suppl., II, 746; Îżâḥu’l-meknûn, I, 36, 68, 312, 325, 424, 429; II, 29, 78, 521, 530, 651; Nebhânî, Kerâmâtü’l-evliyâʾ, II, 265; Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), VI, 108.