NECCÂD

253’te (867) doğdu. Ebû Dâvûd es-Sicistânî, İbn Ebü’d-Dünyâ, Hâris b. Ebû Üsâme, Harbî, Abdullah b. Ahmed b. Hanbel ve Keccî gibi âlimlerden faydalandı. Ebû Dâvûd’un Nâsiḫu’l-Ḳurʾân ve mensûḫ’u ile İbn Ebü’d-Dünyâ’nın İṣṭınâʿu’l-maʿrûf, eş-Şükr ve Ṣıfatü’l-cenne adlı eserleri Neccâd’ın kendilerinden rivayeti olarak günümüze ulaştı. Katîî, Dârekutnî, İbn Şâhin, Hattâbî, İbn Batta, Hâkim en-Nîsâbûrî, İbn Merdûye, İbn Hâmid, İbn Ebü’l-Fevâris ve İbn Şâzân el-Bağdâdî ondan hadis alan bazı talebeleridir. Neccâd’ın, cuma günleri Câmiu’l-Mansûr’da biri namazdan önce fetva sormak için toplananların meselelerini Hanbelî mezhebine göre çözmek, diğeri namazdan sonra talebelere hadis yazdırmak üzere iki ders halkası tertip ettiği belirtilmekte, hadis dinlemek için gelenlerin çok kalabalık olmasından dolayı camide izdiham yaşandığı kaydedilmektedir. Neccâd’ın, zengin hadis bilgisi yanında hadis dinlemek üzere derse giderken yalınayak yürüdüğü, gündüzleri oruç tutup akşamları kuru ekmekle iftar ettiği zikredilmektedir. Sadûk ve ârif olarak tanıtılan Neccâd’ı talebesi Dârekutnî kendisine ait olmayan hadisleri rivayet etmekle itham etmiş, ancak Hatîb el-Bağdâdî bu durumun, onun ömrünün sonlarına doğru gözlerini kaybetmesinin ardından bazı öğrencilerinin bu tür hadisleri kıraat yoluyla ondan rivayet etmeleri sebebiyle gerçekleşmiş olabileceğini söylemiştir (Târîḫu Baġdâd, IV, 191). Neccâd 20 Zilhicce 348 (21 Şubat 960) tarihinde Bağdat’ta vefat etti ve Bâbüharb Kabristanı’nda Bişr el-Hâfî’nin yanına defnedildi.

Eserleri. 1. Müsnedü ʿÖmeri’bni’l-Ḫaṭṭâb. Neccâd’ın telif ettiği belirtilen geniş Müsned’inin bir bölümünden ibaret olması muhtemel eserin ancak yedinci cüzünün bir kısmı günümüze ulaşmış olup eldeki nüshanın tamamı Nâfi‘-İbn Ömer-Hz. Ömer tarikiyle gelen hadislerden oluşmaktadır. Sened ve metin hakkında bazı yerlerdeki kısa notlar dışında herhangi bir değerlendirme yapılmadan derlenen hadislerden meydana gelen ve seksen beş rivayet içeren bu cüz Mahfûzürrahman Zeynullah tarafından yayımlanmıştır (Medine 1415/1994). 2. er-Red ʿalâ men yeḳūlü’l-Ḳurʾân maḫlûḳ (nşr. Rızâullah Muhammed İdrîs, Küveyt 1400/1980). 3. el-Ḥadîs̱. Muhtelif cüzleri günümüze kadar gelmiştir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 31, 115; Hadis, nr. 248). 4. el-Emâlî. Eserin müellif tarafından talebelerine beş oturumda (mecliste) okunan bir bölümü Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de olup (Mecmua, nr. 61) aynı kütüphanede birer meclislik iki nüsha daha mevcuttur (Mecmua, nr. 94, 106). 5. Fevâʾidü’l-ḥâc. Bazı bölümleri zamanımıza ulaşmıştır (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 111; Hadis, nr. 234). 6. Ẕikru men kânet lehü’l-âyât min hâẕihi’l-ümme ve men tekelleme baʿde mevtihî min ehli’l-yaḳīn (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 76). 7. el-Fevâʾidü’l-ḥisân el-münteḳātü ʿan şüyûḫi’s̱-s̱iḳāt (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Hadis, nr. 234). Neccâd’ın bunların dışında es-Sünen, Müsnedü’l-muḳıllîn mine’ṣ-ṣaḥâbe mimmen ravâ ʿani’n-nebiyyi ṣalla’llāhu ʿaleyhi ve sellem, Kitâbü’l-Ḫilâf, Cüzʾü’t-terâcim adlı eserlerinin bulunduğu belirtilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA
Neccâd, Müsnedü ʿÖmeri’bni’l-Ḫaṭṭâb (nşr. Mahfûzürrahman Zeynullah), Medine 1415/1994, neşredenin girişi, s. 5-7, 9-18, 34-37; Hatîb, Târîḫu Baġdâd, IV, 189-192; İbn Ebû Ya‘lâ, Ṭabaḳātü’l-Ḥanâbile, II, 7-12; İbnü’l-Cevzî, Menâḳıbü’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel (nşr. Âdil Nüveyhiz), Beyrut 1977, s. 512; Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 868-869; a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XV, 502-505; İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, I, 180-181; a.mlf., el-Muʿcemü’l-müfehres (nşr. M. Şekkûr el-Meydânî), Beyrut 1418/1998, s. 65, 100, 109, 125, 142, 149, 250-251, 371-372; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-aḥmed (nşr. Abdülkādir el-Arnaût – Riyâd Abdülhamîd Murâd), Beyrut 1997, II, 252-256; Sezgin, GAS, I, 513-514; Elbânî, Maḫṭûṭât, s. 140-141; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 29, 175; G. Makdisi, “Autograph Diary of an Eleventh Century Historian of Bag̲h̲dād”, BSOAS, XVIII/1 (1956), s. 22; Yusuf Şevki Yavuz, “Halku’l-Kur’ân”, DİA, XV, 375.