NECEFÎ

20 Muharrem 1287 (22 Nisan 1870) tarihinde Necef’te doğdu. Aslen İsfahanlı olan ailesinin fertleri ilimle uğraşan kimseler olarak tanınmıştır. İlk öğrenimine Necef’te başladı; dokuz yaşında babası ile birlikte İsfahan’a gidip bir süre kaldıktan sonra tekrar Necef’e döndü. Burada başta babası olmak üzere devrin önde gelen âlimlerinden dinî ilimleri tahsil etti. Bu arada Seyyid Ca‘fer el-Hillî’den edebiyat, Mirza Habîbullah el-Irâkī’den matematik ve astronomi öğrendi. Muhsin el-Emîn, Necef’te ikameti esnasında tanıdığı Rızâ Necefî’nin Ca‘fer el-Kerrâm ve Seyyid Ca‘fer el-Hillî, Seyyid İbrâhim Tabâtabâî ve Cevâd eş-Şebîbî gibi ediplerle yakın ilişki içinde bulunduğunu belirtmektedir (Aʿyânü’ş-Şîʿa, VII, 16). 1915 yılına kadar doğduğu şehirde kalan Necefî, I. Dünya Savaşı’nın sebep olduğu karışıklıklar yüzünden ailesiyle birlikte Necef’ten ayrılarak İsfahan’a yerleşti. Hayatının geri kalan kısmını bazı kısa seyahatler dışında burada geçirdi, öğretim ve telif çalışmalarını sürdürdü. 31 Ocak 1943 tarihinde İsfahan’da vefat etti ve Taht-ı Fulâz Mezarlığı’na defnedildi. Arapça ve Farsça şiirler yazan Necefî telif çalışmaları yanında birçok öğrenci yetiştirmiştir. Biyografik eserlerde ondan ilim öğrenen ve rivayette bulunan bazı kimselerden söz ediliyorsa da (meselâ bk. a.g.e., VII, 16) yetiştirdiği öğrenciler arasında sadece Seyyid Şehâbeddin el-Mar‘aşî’nin ismi öne çıkmıştır.

Eserleri. 1. Viḳāyetü’l-eẕhân ve’l-elbâb fî uṣûli’s-sünne ve’l-kitâb. Müellifin en önemli çalışmasıdır (İsfahan 1337, 1346). 2. Tenbîhâtü delîli’l-insidâd. Metodik olarak bazı yollarla desteklenen zannın delil olabileceği konusunu ele alan bir çalışma olup Viḳāyetü’l-eẕhân’ın on ikinci bölümünün müstakil neşridir (İsfahan 1346). 3. Ẕeḫâʾirü’l-müctehidîn fî şerḥi Meʿâlimi’d-dîn fî fıḳhı Âl-i Yâsîn. Şemseddin Muhammed b. Şücâ‘ el-Kattân’a ait metnin tahâret ve nikâhla ilgili iki kısmının şerhidir (Âgā Büzürg-i Tahrânî, Ṭabaḳāt, II, 751). 4. Risâle fi’r-red ʿalâ Faṣli’l-ḳażâʾ fî ʿademi ḥücciyyeti fıḳhi’r-Rıżâ. Hasan es-Sadr tarafından kaleme alınan esere reddiye olarak telif edilmiştir. 5. Risâletü’l-ḳıble. 6. Naḳżu felsefeti Darvîn. Darwin nazariyesinin İran’da yayılma temayülü göstermesi üzerine kaleme alınmış üç ciltlik bir kitap olup ilk iki cildi yayımlanmıştır (Bağdat 1331). 7. el-Ḳavlü’l-cemîl ilâ ṣadîḳī el-Cemîl. Bir önceki eserde yer alan düşüncelere karşı çıkan Cemîl Sıdkī ez-Zehâvî’ye cevap niteliğindedir (Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa, XVII, 209; XXIV, 277). 8. Kitâb fi’r-red ʿale’l-Bahâʾiyye. 9. Risâle fi’l-ġınâ (son iki eser için bk. Aʿyânü’ş-Şîʿa, VII, 16-17; Âgā Büzürg-i Tahrânî, Ṭabaḳāt, II, 752). 10. Celiyyetü’l-ḥâl (Simṭü’l-leʾâl) fî maʿrifeti’l-vażʿ ve’l-istiʿmâl. Dilde kavramların vazediliş ve kullanılışıyla ilgili bir eserdir (Tahran 1337; İsfahan 1346, Viḳāyetü’l-eẕhân’la birlikte). 11. Ġāliyetü’l-ʿıṭr fî ḥükmi’ş-şiʿr (Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa, XVI, 2). 12. Şerḥu Urcûzeti’l-ʿarûż ve’l-ḳāfiye. Müctehid Tebrîzî diye bilinen arkadaşı el-Hâc Mustafa’nın yazdığı eserin şerhidir. 13. er-Ravżü’l-erîż. Arapça divanıdır (Necefî’nin Arapça şiir örnekleri için bk. Aʿyânü’ş-Şîʿa, VII, 16-19). 14. Ḥuliyyü’d-dehri’l-ʿâṭıl fî-men edrektühû mine’l-efâżıl. Necefî’nin kendi akrabalarının ve tanıdığı önemli kişilerin biyografilerini ihtiva eden neşredilmemiş bir çalışması olup Âgā Büzürg-i Tahrânî kendisinde müellif hattı bir nüshasının bulunduğunu belirtmektedir (eẕ-Ẕerîʿa, VII, 79). 15. Dîvânü’ş-Şeyḫ Muḥammed Rıżâ el-İṣfahânî. Vârislerinde olduğu bildirilen Farsça divanıdır (a.g.e., IX, 363). Necefî ayrıca hadis ve fıkıhla ilgili bazı eserlere önemli hâşiyeler yazmıştır.

BİBLİYOGRAFYA
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, IV, 163; Hânbâbâ Müşâr, Fihrist-i Kitâbhâ-yi Çâpî-yi ʿArabî, Tahran 1344 hş., s. 220, 524, 539, 965, 998; Aʿyânü’ş-Şîʿa, VII, 16-19; Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa ilâ teṣânîfi’ş-Şîʿa, Beyrut 1403/1983, IV, 213, 452; V, 127; VII, 79; VIII, 259; IX, 363; XI, 66; XII, 382; XIV, 92, 101; XVI, 2, 62; XVII, 209; XXIV, 277; XXV, 133; a.mlf., Ṭabaḳātü aʿlâmi’ş-Şîʿa, Meşhed 1404, II, 747-753; Ali Fâzıl el-Kāinî en-Necefî, Muʿcemü müʾellifi’ş-Şîʿa, Kum 1405, s. 38; Muhammed Hüseyin Rûhânî, “Celiyyetü’l-ḥâl”, DMT, V, 422.