Neslihan Kıran. Uygurların dış politikası. Yüksek lisans tezi (2022)

Neslihan Kıran. Uygurların dış politikası. Yüksek lisans tezi. Ardahan: T.C. Ardahan Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022, 179 s.

Özet

İslamiyet öncesi Türk tarihinde önemli bir yere sahip olan Uygurlar 744 senesinde kendi boy adlarıyla devlet kurmuşlardır. Boylar birliğinden oluşan bu devlet, Göktürklerin devlet geleneğini devam ettirerek VIII. yy’ın en önemli iki gücünden biri haline gelmiştir. Devletin gücü ile paralel gelişen dış politikası Uygurların iktidarını kuvvetlendiren temel öğelerden biridir.

Çin başta olmak üzere komşularıyla olumlu bir dış politika geliştirmeyi başaran Uygur Devleti, yaklaşık yüz yıl hüküm sürmüştür. Ötüken merkezli Uygur Devleti, 744’te Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuştur. Ardından gelen halefleri Moyen Çor ve Bögü Kağan zamanında zirveye ulaşan hakimiyetleri Çin İmparatorluğu’nu ve komşu devletleri zor durumda bırakmıştır. Uygurlar Tun Baga Tarkan’ın kağanlığı ile gerileme ve çöküş dönemine giren Ötüken Uygur Devleti, Üge Kağan devrinde bir başka Türk boyu olan Kırgızların hakimiyeti ele geçirmesiyle son bulmuştur. Hayatta kalan Uygurlar farklı bölgelere zorunlu göç etmiş ve geldikleri yeni topraklarda hakimiyet kurmayı başarmışlardır. Kan-Chou (Sarı Uygurlar) ve Turfan (Kao-Ch’ang) Uygur Devletleri göç eden Uygurların kurduğu devletlerdir. Sosyal ve kültürel alanda oldukça gelişen Uygurlar, yayılmacı politika yerine ticaretle uğraşıp komşuları ile olumlu seyreden bir dış politika geliştirmişlerdir. Ayrıca Türkistan’da kurulan Moğol ve Karahanlı gibi devletlerin yönetiminde de rol almışlardır.

Tarihi süreç içerisinde hem bulundukları coğrafya hem de Türk kültür birikimi ile adından söz ettiren bir uygarlık kurmayı başaran Uygurlar, günümüzde aynı isim altında ve kadim topraklarında yaşamaktadırlar.

Abstract

The Uyghurs, who had an important place in Turkish history before Islam, established a state with their own clan names in 744. This state, which was formed by the union of tribes, continued the state tradition of the Göktürks and became the VIII. It has become one of the two most important powers of the century. Foreign policy, which developed in parallel with the power of the state, is one of the main elements that strengthen the power of the Uyghurs.

The Uyghur State, which managed to develop a positive foreign policy with its neighbors, especially China, ruled for about a hundred years. The Uyghur State, based in Ötüken, was founded in 744 by Kutluk Bilge Kül Kağan. Their dominance, which reached its peak during the time of his successors Moyen Çor and Bögü Kağan, left the Chinese Empire and neighboring states in a difficult situation. The Ötüken Uyghur State, which entered a period of decline and collapses with the khanate of Uyghurs Tun Baga Tarkan, came to an end with the domination of another Turkish tribe, the Kyrgyz, during the reign of Üge Kagan. The surviving Uyghurs migrated to different regions and succeeded in establishing dominance in the new lands they came from. The Kan-Chou (Yellow Uyghurs) and Turfan (Kao-Ch’ang) the Uyghur States are states founded by immigrating Uyghurs. The Uyghurs, who have developed quite a lot in the social and cultural field, have developed a positive foreign policy with their neighbors by dealing with trade instead of an expansionist policy. They also played a role in the administration of states such as Mongols and Karakhanids established in Turkestan.

The Uyghurs, who managed to establish a civilization that made a name for itself with both their geography and Turkish cultural accumulation in the historical process, today live under the same name and in their ancient lands.