Nevzat Keleş. Şeddâdîler Devleti tarihi (951-1199). Doktora tezi (2014)

Nevzat Keleş. Şeddâdîler Devleti tarihi (951-1199). Doktora tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014, XLI+331 s.

Özet

Bu çalışmada, hüküm sürdükleri topraklar bugün Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye sınırlarında kalan, gerek Selçuklu hâkimiyeti öncesinde ve gerekse de Selçuklu egemenliği döneminde Arrân’da 1088 ve Ermenistan’da 1199 yılına kadar varlığını sürdürmüş olan Şeddâdîler Devleti’nin siyasî tarihinin aydınlatılması amaçlanmaktadır. İsmini kurucusu Muhammed b. Şeddâd’ın babasının adından alan Şeddâdîler Devleti, 951-1199 yılları arasında Arrân ve Ermenistan’da hüküm sürmüş bir Kürt devletidir. Musâfirîler’den sonra Arrân ve Ermenistan’da oluşan siyasî boşluğu çok iyi dolduran Şeddâdîler, Ermeni krallıkları ve Gürcü Krallığı ile Ruslar, Lekzler vb. kuzey istilacılarına karşı bölgedeki Müslüman egemenliğinin temsilcisi oldular. Bu anlamda batıda Bizans’ın Ermeni Krallıkları’nı tasfiye ettiği ve doğuda Selçuklu yayılmasının başladığı bir dönemde, Aras ve Kur nehirleri arasındaki coğrafyanın tamamı ve Doğu Ermenistan’da hâkimiyet kurarak önemli bir güç haline gelmişlerdi. 1054 yılında Selçuklular’a tâbî olarak tâbi-hâmi münasebeti çerçevesinde tesis ettikleri ilişki neticesinde toprakları batıda Ani, kuzeybatıda Tiflis ve kuzeydoğuda da kısa süreliğine de olsa Bâbu’l-Ebvâb’a kadar genişledi. Üç ayrı merkezden siyasî kariyerlerini sürdüren hanedanın, daha ziyade yayılmacı bir politika yürüten Gence kolu, 1088’de son bulurken onların aksine egemen oldukları toprakları korumak için mücadele eden Dvin ve Ani kolları ise varlıklarını sürdürmeye devam ettiler. Özellikle Ani Şeddâdîleri, bu şekilde 1199 yılına kadar tarih sahnesinde kalmayı başardılar ve siyasî bir güç olmanın ötesinde mimarî ve kültürel etkinlikleriyle iyi bir şöhret bıraktılar. Uzun süren siyasî hâkimiyetlerine bağlı olarak Şeddâdîler, Gence, Dvin ve Ani şehirleri başta olmak üzere Arrân ve Ermenistan’ın sosyal ve kültürel hayatında yeni bir canlanma dönemi başlattılar. Bu anlamda Şeddâdîler Devleti, bugün dahi mevcudiyetini muhafaza etmekte olan mimarî yapılarıyla günümüz Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye’sinin medeniyet tarihi açısından önemli bir yere sahiptir.

Abstract

This study aims to enlighten the political history of the Shaddādid State that existed not only before the Seljukid rule but also during the Seljukid period until 1088 in Arrān and until 1199 in Armenia and reigned over the territories that are today located in the boundaries of Azerbaijan, Armenia and Turkey. The Shaddādids, named after the father of its founder Muhammed b. Shaddād, was a Kurdish dynasty that enjoyed sovereignty over Arrān and Armenia between the years of 951 and 1199. The Shaddādids, who successfully filled the post-Musafirids power vacuum in Arrān and Armenia, became the representatives of the Muslim hegemony in the region against the Armenian principalities, Georgian Kingdom and northern invaders like the Russians and Lekzs. In this regard, in a period that the Byzantium eliminated the Armenian principalities in the West and the Seljukids engaged in conquests in the East, the Shaddādids became a major power through establishing authority over Eastern Armenia and the territories between the rivers of Aras and Kur. As a result of their submission to the Seljukids in 1054 that initiated a relationship on patron-subject basis, the Shaddādids extended their boundaries to Ani in the West, to Tbilisi in the Northwest and –though for a short period- to Bāb al-Abwāb in the Northeast. The relatively expansionist Ganja branch of the dynasty that maintained its political career from three separate centers came to an end in 1088; whereas, Dvin and Ani branches who struggled to protect their territories continued to exist. Especially the Shaddādids of Ani achieved to exist until 1199 and left a significant legacy not only through political power but also through architectural and cultural activities. Related to their long lasting rule, the Shaddādids initiated a new period of revival in social and political realms of Arrān and Armenia -primarily in the cities of Ganja, Dvin and Ani. In this sense, the Shaddādid State has a significant place concerning the history of civilization of today’s Azerbaijan, Armenia and Turkey through its architectural structures that are even able to reach up to this age.