Nuraniye Hidayet. Çin kaynaklarına göre Karahanlılar (840-1231). Yüksek lisans tezi (1992)

Nuraniye Hidayet. Çin kaynaklarına göre Karahanlılar (840-1231). Yüksek lisans tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1992, X+87 s.

Özet

Karahanlılar IX. yüzyılın sonundan XIII. yüzyılın başlarına kadar olan tarih içerisinde Tarım Ovası’nın batı kısmı ve Pamir Dağları’nın kuzeyinde, Uygurlar başta olmak üzere, Karluk ve Yağma gibi Türk boylarının da aralarında bulunduğu bir kaç boy tarafından kurulmuş olan bir devlettir. Karahanlların en güçlendiği dönemlerde sınırları, şimdiki Tarım Ovası’nın orta ve batı tarafları, İli Vadisi ve Balkaş Gölü’nün güneyi Çu Irmağı Vadisi, İssık Gölü’nün etrafı ve Maveraünnehir’in doğusundaki bölgeleri içeriyordu. Karahanlılar ile Kao-Ch’ang Uygur Devleti sınırı Kuça şehri olmuştur (Mahmud Kaşgarlı, 1981: 526). Karahanlılar 1231 yılında Kara-Kıtanlar Devleti tarafından sona erdirilmiştir.

Orta Asya Türk Tarihinde ve Uygur tarihinde önemli bir dönüm noktası olan Karahanlılar tarihini incelediğimiz zaman, Karahanlıların kuruluş hakkındaki çeşitli görüşler ileri sürüldüğünü ve halen de tam bir sonuca varılamadığını görüyoruz. Bununla birlikte, şu noktalar bizi Karahanlıların kökeni hakkında düşünmeye sevket inektedir.

1) Karahanlılardan önce Batı Bölgeleri’nin durumu nasıldı?

2) Orhun Uygurları Batı Bölgeleri’ne göç etmeden önce Batı Bölgeleri’nde Uygur toplulukları yaşıyor muydu?

3) Uygurlar tarihte hangi isimlerle nerelerde yaşamıştır?

Diğer yandan, Karahanlıların İslâmiyeti kabul etmesinden dolayı hep İslâm devletleri ve Müslümanlarla olan ilişkileri ön plana çıkmıştır. Bu durum bizim Karahanlılar acaba Çin sülaleleri ile hiç ilişki kurmadı mı? diye düşünmemize neden olmaktadır. Fakat, Çinli Vezir To’to’nun Sung Sülâlesi Tarihi isimli eserinde Karahanlı-Çin ilişkileri üzerine pek çok önemli belge yayınlanmış bulunmaktadır. Kırkı aşkın ciltten oluşan bir hacimli eserde bizim için önemli olan kısımların başlıcaları şunlardır:

Sung Sülelasi Tarihi içindeki “Hükümdar kayıtları”, “Uygur Kayıtları”, “Hotan Kayıtları” ve Liao Sülalesi Tarihi içindeki’ “Vassal Devletler Tabloları”, “Uygur Kayıtları”, “Hotan Kayıtları” gibi kısımlardır. Biz bu kısımları incelediğimiz zaman Karahanlıların Sung ve Liao Sülaleri ile çok sıkı ilişkilerde bulunduğunu öğrenmekteyiz.

Tezimizde yalnız Karahanlılar ile Sung ve Liao Sülalesi ilişkileri ele alınmamıştır. Ayrıca, Karahanlıların menşei ve siyasi tarihi de araştırdığımız konular olmuştur. Araştırmamızda şu sonuca varıyoruz ki, Orhun Uygurları “Batı Bölgelerine” göç etmeden önce Kaşgar ve Balasagun bölgelerinde de Uygurlar yaşamıştır. Karahanlıların, esas kurucularının Uygurlar olabileceğini ve Karahanlıların Orhun Uygurlarının bir devamı olarak kabul etmekteyiz. Aynı zamanda, Karahanlılar islâmiyeti kabul etmekle çin sülaleleriyle ilişkisini kesmemiş, eskisi gibi sürdürmeye devam etmiştir.