Omeed I. Jowzali. Selçuklular döneminde Musul (1057-1127). Doktora tezi (2004)

Omeed I. Jowzali. Selçuklular döneminde Musul (1057-1127). Doktora tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004, XXI+255 s.

Özet

Tez konumuz Musul şehrinin Selçuklu hakimiyetindeki 1057-1127 yılları arasındaki sürecini kapsamaktadır. Çalışmamız bir giriş ve beş bölümden oluşmaktadır. Musul şehri, Ortadoğu’daki konumu ve öneminden dolayı bir çok medeniyete ev sahipliği yapmış ve belki de insanlık tarihinin varlığı ilk olarak bu coğrafyada cereyan etmiştir.

Tezimizin giriş bölümünde; Musul şehrinin adı, coğrafî ve fiziki yapısı, ayrıca bu şehrin siyâsî tarihi, İslâm öncesi ve İslâmi dönemini kapsayacak şekilde, Selçuklular dönemine kadar olan süreç, özet bir şekilde açıklanmaya çalışılmıştır.

Birinci bölümde, “Selçukluların Gelişme ve Yükselme Döneminde Musul” başlığı altında, Selçuklu Sultanları Tuğrul Bey, Alp Arslan ve Melikşah zamanında Musul şehrinin siyâsî durumu incelenmiştir. Ayrıca, bu sırada Musul’a hâkim olan emirlerin siyâsî ve idâri faaliyetleri ve adı zikredilen bu üç sultanın Musul’a karşı siyâsetleri ele alınmıştır.

İkinci bölümde, “Büyük Selçuklu Sultanı Berkyaruk Zamanında Musul” incelenmiştir. Sultan Berkyaruk tarafından tayin edilen valilerin şehri nasıl idare ettiği ve bu süreçte yaşanan siyâsî gelişmelerden bahsedilmiştir. Şehre hâkim olan Selçuklu emirlerinin, Selçuklu Saltanat mücadelesindeki rolleri, Haçlılara karış yaptıkları mücadeleler ayrıca, Musul idaresi için birbirleriyle olan rekabetleri açıklanmaya çalışılmıştır.

Üçüncü bölümde ise, “Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar Zamanında Musul” başlığı altında, Musul şehrinin siyâsî ve idâri durumundan bahsedilmiştir. Musul’un Türkiye Selçukluları Sultanı I. Kılıç Arslan tarafından teslim alınıp, adına hutbe okutulması ve daha sonra şehrin tekrar Büyük Selçuklu hâkimiyetine dahil olması zikredilmektedir. Ayrıca bu dönemde de Musul’a tayin edilen Selçuklu emirlerinin haçlılara karış devam eden mücadeleleri anlatılmıştır.

Tezimizin dördüncü bölümünde, “Irak Selçukluları Döneminde Musul” konusu incelenirken Sultan Mahmûd döneminden bahsedilmiştir. Bu dönemde özellikle Melik Mes’ûd ve atabeyi Cüyûş Bey’in saltanat için Sultan Mahmûd’a karış verdikleri mücadeleler ve iki defa gerçekleşmiş olan başarısız isyanlarından bahsedilmektedir. Ayrıca buraya tayin edilen emirlerin özellikle de Aksungur el-Porsukî’nin idâri ve siyâsî rolleri anlatılmaya çalışılmıştır.

Çalışmamızın son bölümü olan, “Selçuklular Döneminde Musul’da Medeni Faaliyetler” başlığı altında ise Musul’un siyâsî, idarî, mimarî, ilmî ve iktisadî özelliklerinden bahsedilmektedir. Musul şehri coğrafi stratejik öneminden dolayı birçok avantaja sahip olmuştur. Bu özellikleri ticarî ve zirâ’î faaliyetlerine büyük katkılar sağlamıştır.

Summary

The subject of our thesis covers the years bekween 1057-1127 of Selçuk era in Mousul City. Our study is compased of an introduction and five parts. Because of its importance and its position in the middle east Mousul has hosted a number of civilizations and possibly the existence of human histroy had first emerged in this land.

In the entroduction part; The name of Mousul city, geographic and physical structure, political history, the pre Islamic and the period of Islam and up to the period of the Selcuks have been cover and explained.

In the first part under the title of ‘The period of development and arisal of the Selçuks” te political state of Mousul city is examined during the times of Tuğrul Bey, Alp Arslan and Melikshah the rulers of the Selçuk period. Also the political and administrative activities of the princes who ruled Mousul have been examined tovards Mousul, including the three sultans mentioned previously.

In the second part, Mousul at the time of the Big Selçuklu Sultan Berkyaruk has been studied. The way Mousul was governed by the governors assigned by Sultan Berkyaruk and the political progresses have been mentioned. The roles of Selçuk princes who ruled Mousul in the struggle of Selçuk Sovereignty, their struggles against the Crusaders also the rivalry among themselves to rule Mousul.

In the third part, “Mousul at the time of Muhammed Tapar” under this title political and the administrative state of Mousul city are mentioned. Mousul city was taken by the Sultan I. Kılıç Arslan, the Sultan of Turkeys Selçuks. After reading friday speeceh in his name th ecity again was included in the sovereignity of Great Selçuks. Is also mentioned, then the struggle of Selçuk Princes who were employed in Mousul against the Cruaders is examined.

In the fourth part of our thesis, “Mousul at the time of Iraqi Selçuks” we have talked about Sultan Mahmuds period. In this period we have specially given space to talk about Melik Mes’ûd and Atabey Cüyûş Bey who struggled for the sovereignity of Mousul against Mahmuds and the two uprisings that the two planed and which were both ended with failure, Also the princes whe were employed especially Aksungur el-Porsukî and his political and administrative role are mentioned.

In the last part of our study under the title of “Civil activities in Mousul in the Selçuk period” we have talked about the political, administrative sicientificy architectural and economic characteristcs. Mousul has earned many advanteges because of its geographical and strategical importance. These specifications have given a great help to the city’s commercial and agricultural activities.