ONAN, Necmettin Halil

Çatalca’da doğdu. Doksanüç Harbi’nden sonra buraya göçmen olarak gelen, Rumeli’de Tuna boylarında Hacı Muradoğulları adıyla tanınan bir ailenin çocuğudur. Babası Düyûn-ı Umûmiyye memurlarından Halil Hilmi Efendi, annesi Nazmiye Hanım’dır. İstanbul’da Koska Mahalle Mektebi’nde başladığı eğitimini Burhân-ı Terakkî, Çatalca İbtidâîsi ve Bakırköy Numune Rüşdiyesi’nde sürdürdü. Vefa Sultânîsi’nde okurken bir süre Sanâyi-i Nefîse Mektebi’nin resim bölümüne devam etti. 1919’da İstanbul Dârülfünunu Edebiyat Fakültesi Türk Edebiyatı Bölümü’ne kaydoldu. Burada devrin tanınmış edebî şahsiyetlerinden Cenab Şahabeddin ve Köprülüzade Mehmed Fuad’dan Türk edebiyatı, Ferit Bey’den (Kam) metin şerhi, Yahya Kemal (Beyatlı) ve Yusuf Şerif’ten (Kılıçel) Batı edebiyatı okudu. Hocaları arasında özellikle Ferit Kam ve Yahya Kemal’in etkisi altında kaldı. Talebeliği sırasında gündüzleri Kuledibi’ndeki Alliance Israélite’te öğretmenlik yaparken geceleri de Anadolu Ajansı’nda çalışıyordu.

1920’de İstanbul’un işgal edilip Dârülfünun’un geçici olarak kapatılması üzerine Anadolu’ya geçti ve Ankara Tâlimgâhı’nda zâbit vekili sıfatıyla Millî Mücadele’ye katıldı. Zaferin kazanılmasından sonra İstanbul’a dönerek yarıda kalan öğrenimini tamamladı (1925) ve Anadolu Ajansı’ndaki işine bir süre devam etti. 1927’de İzmir Amerikan Koleji’ne Türkçe ve edebiyat hocası olarak tayin edildi. Ardından İzmir Erkek Lisesi ile İzmir Kız Lisesi’nde edebiyat öğretmenliği yaptı. 1932’de Adana Erkek Lisesi, 1933’te Ankara Erkek Lisesi, 1935’te İzmir Kız Lisesi müdürlüğünde bulundu, 1939’da Maarif Vekâleti müfettişi oldu. 1942-1946 yılları arasında Yüksek Öğretim Genel müdürlüğü yaptı. Bu görevdeyken profesör unvanıyla Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde Türk Edebiyatı dersleri vermekle görevlendirildi. 1946’da bu göreve asaleten tayin edildi. 1960’ta sağlık problemleri yüzünden emekliye ayrıldı ve İstanbul’a döndü. Hayatının son yıllarını çok sevdiği Boğaziçi’nde geçirdi. 17 Ağustos 1968’de öldü, mezarı Kandilli Kabristanı’ndadır. Ankara Üniversitesi Türk Dili Edebiyatı Araştırmaları Enstitüsü tarafından yayımlanan Türkoloji Dergisi’nin bir sayısı onun hâtırasına ithaf edilmiştir (1972, IV, sayı 1).

Lise öğrencisi iken şiir yazmaya başlayan Necmettin Halil’in aruzla ilk şiirleri 1919’da Şair Nedîm dergisinde yayımlanmış, bunları Dergâh, Servet-i Fünun, Uyanış, Hayat, Kitaplar, Hisar, Millî Mecmua ve Anadolu Mecmuası gibi dergilerde çıkan diğer şiirleri takip etmiştir. Daha çok Millî Mücadele yıllarında kaleme aldığı vatanî ve hamâsî şiirleriyle tanınmış, 1919-1927 yılları arasında yazdığı şiirlerini Çakıl Taşları adıyla kitap haline getirmiştir. Sonraki yıllarda da zaman zaman gazeller yazmış olduğu halde 1927’de Hayat Mecmuası’nda yayımlanan “Bir Yolcuya” adlı şiiri adının Millî Edebiyat akımı içinde anılmasında büyük ölçüde etkili olmuştur. Sanat anlayışı bakımından Yahya Kemal çizgisini takip etmeye çalıştığı görülen şairin şiirde bir yandan âhenk ve mûsikiye önem verirken bir yandan da oldukça sade bir dille vatan sevgisi, mâzi hasreti, aşk ve tabiat duygularını işlediği görülür. Millî Eğitim Bakanlığı’nın çeşitli kademelerindeki görevi dolayısıyla ilkokul, ortaokul ve liseler için ders kitapları da hazırlayan Necmettin Halil, üniversiteye intisap ettikten sonra özellikle eski Türk edebiyatı alanında önemli sayılabilecek çalışmalar yapmıştır. Bunlar arasında İzahlı Divan Şiiri Antolojisi hâlâ başvuru kitabı olarak önemini korumaktadır. Başlangıcından XIX. yüzyıl ortalarına kadar divan edebiyatı sahasında tanınmış şairlerin dikkate değer eserlerinden seçilen örneklerle bunların açıklamaları yanında metinlerde geçen edebî sanatların izah edildiği, yer yer tarihî bilgilerin de verildiği antoloji birçok defa basılmış ve değişik kesimlerden okuyucuların divan şiirine ilgi duymasında etkili olmuştur.

Eserleri. Şiir: Çakıl Taşları (İstanbul 1927), Bir Yudum Daha (İstanbul 1933). Roman: İşleyen Yara (Vakit gazetesinde tefrika edilen roman 1978 yılında Kolejli Nereye? adıyla kitap halinde yayımlanmıştır). Diğer Eserleri: Dilbilgisi, I-II (İstanbul 1928), Dilbilgisi (Ahter Onan’la, birlikte, İstanbul 1934), İzahlı Divan Şiiri Antolojisi (İstanbul 1940), Dilbilgisi I (İstanbul 1943); Dilbilgisi II (Avni Başman, Tahir Nejat Gencan ve Mithat Sadullah Sander ile birlikte, İstanbul 1948), Namık Kemal’in Talim-i Edebiyat Üzerine Bir Risalesi (Nâmık Kemal’in, hayatının son günlerinde Recâizâde Ekrem’in Ta‘lîm-i Edebiyyât adlı kitabını değerlendirmek üzere yazmaya başladığı yarım kalan eserinin neşridir, Ankara 1950); Leylâ ile Mecnun (Fuzûlî’ye ait mesnevinin on dört nüshasının karşılaştırılmasıyla gerçekleştirilen basımıdır, İstanbul 1955).

BİBLİYOGRAFYA
Mehmet Behçet Yazar, Edebiyatçılarımız ve Türk Edebiyatı, İstanbul 1938, s. 314-321; Kenan Akyüz, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, Ankara 1958, s. 829-834; Nihad Sâmi Banarlı, Resimli Türk Edebiyâtı Târihi, İstanbul 1976, II, 1250-1251; Abdülkadir Hayber, Necmettin Halil Onan, Ankara 1988; Vehbi Cem Aşkun, “Millî Edebiyatımızın Büyük Kaybı: Necmettin Halil Onan”, Ulus, Ankara 3 Eylül 1968; Müjgân Cunbur, “Yeni Bir Kaybımız: Necmettin Halil Onan”, Hisar, sy. 57, Ankara 1968, s. 7-8; a.mlf., “Prof. Necmettin Halil Onan Bibliyografyası”, TDe., IV/1 (1972), s. 81-88; Hasibe Mazıoğlu, “Necmettin Halil Onan’ın Ardından”, TDl., sy. 208 (1969), s. 585-588; a.mlf., “Necmettin Halil Onan’ın Kişiliği, Eserleri ve Şairliği”, TDe., IV/1 (1972), s. 1-36; Zeynep Korkmaz, “Necmettin Halil Onan ve Türk Diline Hizmeti”, a.e., IV/1 (1972), s. 37-79; “Onan, Necmettin Halil”, TDEA, VII, 120-123.