Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Sayıştay (Divan-ı Muhasebat) (Prof. Dr. Ahmed Akgündüz)

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Sayıştay (Divan-ı Muhasebat) Prof. Dr. Ahmed Akgündüz OSAV
“Osmanlıdan Cumhuriyete Sayıştay (Divan-ı Muhâsebât)” adlı eseri telif etmeye bizi sevk eden sebep, birçok konuda olduğu gibi, Sayıştay konusunda da yanlış bilgilere sahip oluşumuz ve bu zamana kadar, konunun arşiv belgeleri ışığında ilmi bir şekilde ele alınmayışıdır. Bu sebeple 1995 yılında teksir tarzında yayınlanan eseri, Sayıştay Başkanı Recai Akyelin arzularıyla yeniden ele aldık ve şu yenilikleri yaptık:

Birincisi; özellikle Sayıştayın Osmanlı Devleti zamanındaki protokolde ibraz ettiği yere dair Osmanlı Teşrifat Kanunnamesindeki hükümler ele alındı. İkincisi; Divan-ı Muhâsebât ile alakalı yeni belgeler eklendi. Üçüncüsü ve en önemlisi ise, yeni nesiller konuyla ilgili belgeleri değerlendirebilmesi için, temel belgelerin ana unsurları tamamen hukuki üslup korunarak sadeleştirme yoluna gidildi. Dördüncüsü; Danıştay ile alakalı isim listeleri ve benzeri konularda güncelleme yoluna gidildi. Bütün bu sebeplerle kitabın adı da değişti ve yeni bir eser ortaya çıktı. Eser yine üç bölüme ayrıldı:

Birinci Bölümde Belgeler Işığında Divân-ı İşrâfdan Sayıştaya başlığı ile Sayıştay Tarihi anlatılmaya çalışılmıştır. Bu Bölüm içinde Osmanlı Devletinden önceki müslüman Türk devletlerinde Sayıştayın vazifesini ifa eden Divânül-İşrâf; Osmanlı Devletinde Divânül-İşrâfın tam karşılığı olmasa bile önemli ölçüde Sayıştayın vazifelerini yürüten Başbaki Kulu Ağalığı ve nihâyet Tanzimattan sonra Sayıştay vazifesini ifa eden Islâhât-ı Maliye Komisyonu, Meclis-i Âli-i Hazâin, Meclis-i Vâlây-ı Ahkâm-ı Adliye, Meclis-i Maliye, Meclis-i Muhâsebe ve nihâyet 1862 yılının Mayısında kurulan Divân-ı Muhâsebât ve geçirdiği safhalar üzerinde durulmuştur.

İkinci Bölümde Osmanlı Devletinde Bütçe Hukukunun genel esasları özetlenmiş ve nümune olarak Kanunî Dönemine ait bir Bütçe Kanunnamesi ilave edilmiştir.

Üçüncü Bölümde ise 1862de kurulan Divân-ı Muhâsebâtın günümüze kadarki bütün başkanlarının ve başkan vekillerinin bulunabildiği kadarı ile resimleri, hayat hikayeleri, başta Osmanlı Arşivi olmak üzere, gerekli yerler taranarak kitaba ilave edilmiştir.

Eklerde ise, Divân-ı Muhâsebât ve Sayıştay Başkanları, Başkan Vekilleri, Üyeler, Daire Başkanları, Osmanlı dönemindeki Müdeiumumiler ve Cumhuriyet dönemindeki Savcıların listelerini tablolar halinde takdim ettik.